5 mavzu: transfert bahoni shakllantirish reja Transfert bahoni shakllantirish va uning turlari

2.Transfert bahoni o’rnatish uslublari

Korxona ichki bo’linmalari o’rtasida transfert baholarni shakllantirishda uni belgilash usullariga alohida e’tibor qaratish zarur:

Transfert baholarni belgilashning quyidagi usullari mavjud:

• bozor bahosi;

  
  

• to’liq tannarx plyus foyda (to’liq tannarxdan  sifatida);

  
  

• o’zgaruvchan xarajatlar plyus foyda (o’zgaruvchan xarajatlardan  sifatida);

  
  

• tomonlarning o’zaro kelishuvi asosidagi shartnomaviy baho;

  
  

• to’liq yoki qisqartirilgan tannarx.

  
  

Korxona boshqaruvchilari, bo’linma-sotuvchilar va bo’linma-xaridorlarning talablariga birdek javob beradigan yagona transfert baho mavjud emas. Amaliyotda korxonalarning bir qismi shartnomaviy bozor bahosidan transfert baho sifatida foydalanadi, boshqa bir qismi esa «to’liq tannarx plyus foyda» usulidan foydalanishni afzal ko’radi.

Mahsulot (ish, xizmat)larning shartnomaviy bozor bahosi hajmi qulay transfert baho hisoblanadi, chunki bu baho har bir markazning foydasini mustaqil xo’jalik birligi sifatida tahlil qilib chiqish imkoniyatini yaratadi.
Agar tashqi bozorda baho aniq bo’lsa (masalan, yangi mahsulot turiga muqobil tovarlar bozori bo’lmaganda va baho oldindan belgilanmagan bo’lsa), unda «to’liq tannarx plyus foyda» ya’ni to’liq tannarxdan foiz sifatida olingan bahoni qo’llash lozim bo’ladi, chunki bunday baho bozor bahosiga yaqin hisoblanadi va bo’linmalar faoliyati kamchiliklarini aniqlashga imkon tug’diradi.
Bahoga ustama belgilash vaqtida butun korxonani foydalilik koeffisentini emas, balki mazkur bo’linmaning xarajatlari xususiyatlarini hisobga olish zarur. Amaliyotda foyda ko’pincha moliyaviy qo’yilmalardan olingan daromad hisoblanadi hamda belgilangan reja ko’rsatkichi bilan solishtirilib boriladi. Agar transfert baho sifatida «o’zgaruvchan xarajatlar plyus foyda» usulidan foydalanilsa xomashyo, materiallar, xizmatlar va ish haqi kabi xarajatlarni o’zgarishiga tuzatishlar kiritadigan qoidaga amal qilinadi.
Transfert baho xaqiqiy tannarx plyus qo’shimcha foyda tarzida belgilanishi ham mumkin. Mazkur usuldan menejerlar o’z bo’linmalarida mablag’lar sarfi uchun javobgar bo’lgan hollarda foydalanadi, biroq, bu usul mablag’larni tejash imkoniyatini pasaytiradi ya’ni xaqiqiy tannarx qancha yuqori bo’lsa, bo’linma-sotuvchi sotish bahosini shuncha yuqori belgilaydi. Shuni nazarda tutish zarurki, tannarx asosida transfert baholarni belgilash vaqtida korxona tarkibiga kiruvchi bo’linmalarni foyda yoki investisiya markazlari sifatida emas, balki xarajatlar markazlari sifatida qarab chiqish lozim. Bunday sharoitda o’zgaruvchan xarajatlar asosida belgilangan transfert baholar samarali hisoblanadi. Bu usulda quyidagi ikkita shartga amal qilinadi:

• ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar birligiga sarflangan aktivlar qiymati bir xil;

  
  

• ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar birligiga to’g’ri keladigan o’zgaruvchan xarajatlar darajasi qolgan xarajatlarga nisbatan deyarli o’zgarmas.