Microsoft Word Qabusname doc

TƏVAZÖ VƏ BİLİYİN ARTIRILMASI HAQQINDA 
Oğul, bil və agah ol ki, sənəti olmayan adamlar gövdəsi 
olub gölgəsi olmayan Muğilan
14
 ağacı kimi faydasız olarlar, nə 
özlərinə xeyir verərlər, nə başqalarına.  Əsil-nəsəbli adamlar 
sənət və hünər sahibi olmasalar da, əsil-nəsəblərinə görə 
başqalarının yanında hörmətdən məhrum olmazlar. Pisi odur ki, 
nə cövhərin ola, nə hünərin! Lakin əsil-nəsəbli olanda çalış 
özünün müəyyən sənət və  şöhrətin də olsun, çünki özünün 
şöhrəti olmaq əsil-nəsəb şöhrətindən daha yaxşıdır. Deyiblər ki, 
"Ləyaqət  əql və  ədəbdədir,  əsil-nəsəbdə, deyildir!". Böyüklük 
mə'rifət və bilikdədir, haralı və kimlərdən olmaqda deyildir. Bil 
ki, sən ata və ananın şan-şöhrəti ilə kifayətlənməməlisən, çünki 
o, xarici bəzəkdir. Əsil ad-san ona deyərlər ki, onu öz iste'dad və 
bacarığınla  əldə etmiş olasan, bu zaman səni "Zeyd", "Cəfər", 
"əmi", dayı"  əvəzinə "müəllim", "alim", -"fəqih"
15
, "həkim" 
çağırarlar. Əgər  əsil-nəsəbi olan adamın öz bacarıq və ləyaqəti 
yoxsa, o heç kəsin işinə yaramaz. Lakin bir adamda hər iki 
46 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
xüsusiyyət olsa, ondan bərk yapış əldən buraxma ki, o, hamının 
işinə yarayar. 
Onu da bil ki, bütün sənətlər içində  ən gözəl sənət 
danışmağı bacarmaqdır. Böyük yaradan (cəlalı artıq olsun) 
insanı bütün məxluqatın  ən  şərəflisi yaratmış  və onu on 
xüsusiyyətə görə
16
 (beşi bədənin daxilində, beşi xaricində), 
başqa canlılardan üstün yapatmışlır. 
Daxildə olan beş xüsusiyyət: təfəkkür, hafizə, təxəyyül, 
təsəvvür və danışıqdır, xarici beş xüsusiyyət: eşitmə, görmə, 
qoxu bilmə, toxunma və dad bilmə xüsusiyyətidir
17
. 
Bu xüsusiyyətlərdən heyvanlarda olanları insanlardakı 
kimi deyil, ayrı cürdür. Buna görə  də insan başqa heyvanlara 
üstün gəlmiş və onların üzərində hökmranlıq əldə etmişdir. 
İndi ki, bunu bildin, gərək sən dilini gözəl danışmağa və 
yaxşı  şeylər söyləməyə öyrədəsən, yaxşıdan başqa heç bir şey 
deməyə adət etdirməyəsən, çünki dilə nə öyrədibsən, nəyə adət 
etdiribsənsə həmişə onu da deyəcəkdir. Odur ki, deyiblər: "dili 
xoş olanın havadarı çox olar".  
Nə  sənətin sahibi olursan ol, ancaq sözü yerində deməyi 
bil, çünki yersiz deyilən söz nə qədər gözəl olsa, yenə də çirkin 
görünər. Faydasız sözlərdən qaç,çünki faydasız sözlərdən 
həmişə ziyan gələr. Yalan iyi verən və hikmət  ətri saçmayan 
sözlər deyilməsə, daha yaxşıdır. Müdrik adamlar sözü şəraba 
oxşatmışlar o, həm məst edər, həm məsti ayıldar
18
. 
Dindirilməmiş danışma, xahiş edilməmiş məsləhət verib nəsihət 
etmə, xüsusilə  nəsihətə qulaq asmayana, elə adam axırda özü 
yıxılar. Camaat içində heç kəsə  nəsihət etmə. Deyiblər ki: 
"adamlar içərisində. nəsihət məzəmmətə  bərabərdir". Çoxdan 
yolunu azmışları düzəltmək fikrinə düşmə, bacarmazsan. Əyri 
bitmiş,qol-budaq atmış  və yüksəlmiş  ağacı  kəsib yonmayınca 
düzəltmək olmaz. Söz deməkdə  xəsislik etmədiyin kimi, 
imkanın olsa, mal verməkdə  də  xəsislik etmə,çünki adamlar 
sözə nisbətən mala daha çox şirnikərlər. Pis ad qazanmış 
yerlərdən uzaq gəz, bədxah dostdan və pis yola çəkən yoldaşdan 
qıraq qaç, özün haqqında səhvə yol vermə, elə yerə get ki, səni 
axtarsalar və orada tapsalar rusvay olmayasan. Malını elə yerə 
qoy ki,istəyəndə tapa biləsən
19
. 
Xalqın qəm və  kədərinə gülmə ki, xalq da sənin qəm və 
kədərinə gülməsin, ədalətli ol ki, ədalət görəsən, xoş de ki, xoş 
eşidəsən. Şoranlıqda toxum əkmə ki, bar verməz, əməyin hədərə 
gedər, yə'ni namərd adama yaxşılıq etmək  şoranlığa toxum 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
atmaq kimi şeydir. Lakin yaxşılığı layiq olan adamlardan 
əsirgəmə  və yaxşılıq öyrədən ol ki, peyğəmbər  əleyhissəlam 
demişdir: "yaxşılıq yolunu göstərən adam yaxşılıq edən adama 
bərabərdir". Yaxşılıq et və yaxşılığı öyrət, çünki bunlar bir-
birindən ayrılmaz ekiz qardaşdırlar. Yaxşılıq etməkdən peşman 
olma, çünki yaxşı və pisliyin mükafatı sənə hələ bu dünyada, o 
dünyaya getməmişdən  əvvəl çatacaqdır. Bir adama yaxşılıq 
edən vaxt o adam nə  qədər rahat olursa, sən də o qədər rahat 
olursan bir adama pislik etdikdə o nə  qədər inciyirsə, sənin də 
qəlbin bir o qədər ağrı və sıxıntı duyur, buna görə sən heç kəsə 
pislik etmə. Həqiqət gözü ilə baxsan, görərsən ki, sən özün əzab 
çəkmədən heç kəsə ziyan vura bilməzsən və  sənin öz xoşun 
olmadan heç kəs səndən yaxşılıq görə bilməz. Deməli, "yaxşı və 
pisin mükafatı o dünyaya getməmiş hələ bu dünyada yetişəcək" 
sözləri tamamilə doğrudur. Heç kəs mənim bu dediklərimi inkar 
edə bilməz. Kim bütün ömrü boyu birinə yaxşılıq ya pislik 
edibsə, dərindən düşünsə, o mənim haqlı olduğumu anlar və bu 
dediyim sözləri təsdiq edər. Deməli, nə  qədər bacarırsansa, 
yaxşılığı heç kəsdən  əsirgəmə, yaxşılıq axırda bir gün öz 
bəhrəsini verəcəkdir. 
H e k a y ə t. Eşitmişəm, Mütəvəkkilin
20
  Fəth adlı çox 
gözəl camallı, xoşbəxt və savadlı, tərbiyəli bir qulu var imiş. 
Mütəvəkkil onu oğulluğa götürmüş və doğma uşaqlarından daha 
çox sevərmiş. 
Bu Fəth üzməyi öyrənmək arzusuna düşür. Üzgüçülər 
çağrılır, Dəclədə
21
 ona üzməyi öyrətməyə başlayırlar. Fəth uşaq 
olduğundan üzməyi hələ yaxşı öyrənə bilməmişdi. Lakin bütün 
uşaqlar kimi, özünü elə göstərirdi ki, guya üzməyi öyrənmişdir. 
Bir gün müəllimindən gizlin Dəcləyə atıldı, su bərk 
axdıdığından Fəthi gicəllətməyə başladı. Fəth suya üstün gələ 
bilməyəcəyini anladıqda özünü suyun ixtiyarına verdi, suyun 
axarı üzrə camaatın gözündən itdi. Su bir müddət onu belə 
apardı. Dəclənin kənarında ovuqlar var idi, Fəth bu cür 
ovuqlardan birinin yanından keçərkən  əl atıb, çox əlləşdikdən 
sonra özünü onun içinə sala bildi. Orada oturub öz-özünə dedi: 
"Görək Allah dalısın neyləyəcək, hələ ki özümü bu 
qaniçici suyun əlindən qurtarmışam". Yeddi gün o, bu ovuqda 
qaldı. Elə birinci gün Mütəvəkkilə xəbər verəndə ki, Fəth suya 
atılıb boğulmuşdur, o, taxtdan düşüb yerə oturmuş və üzgüçüləri 
çağıraraq demişdi: "Kim Fəthi ölü ya diri gətirsə, ona min dinar 
48 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
verəcəyəm". Sonra and içdi ki, nə qədər ki onu necə varsa, elə 
tapıb gətirməyiblər, yeməyə əl vurmayacaqdır. 
Üzgüçülər Dəcləyə gedib suya baş vurdular, ümid gələn 
hər yeri axtardılar. Nəhayət yeddinci gün, üzgüçülərdən biri 
hamin ovuğa rast gəldi, Fəthi görüb çox sevindi və dedi: 
"Burada ol, gedim qayıq gətirim". Oradan qayıdıb Mütəvəkkilin 
yanına gəldi və dedi: "Ya Əmirəlmö'minin, Fəthi diri gətirsəm, 
mənə  nə verərsən? Dedi: "Beş min dinar nəqd verərəm". 
Üzgüçü dedi: "Fəthi diri tapmışam". Qayıq gətirib Fəthi 
apardılar. Mütəvəkkil  əmr etdi üzgüçüyə verdiyi və'də  dərhal 
əməl etsinlər. Sonra vəziri çağırıb dedi: "Get xəzinəmə, orada nə 
varsa, yarısını payla yoxsullara". Sonra dedi: "Yemək gətiriniz, 
axı o, yeddi gündür acdır". Fəth dedi: "Ya Əmirəlmö'minin, mən 
toxam". 
Mütəvəkkil dedi: "Dəclənin suyundanmı toxsan?". 
Fəth dedi: "Yox, mən bu yeddi günü heç ac olmamışam, 
çünki hər gün üzərində iyirmi çörək olan bir tabaq su üzərində 
aşağı axırdı, mən  əlləşib ondan iki-üç dənəsini  ələ  gətirir, 
onlarla dolanırdım. Hər çörəyin üstünə yazılmışdı: "Məhəmməd 
ibn əl-Hüseyn əl-Əskaf". 
Mütəvəkkil  əmr etdi şəhərdə car çəksinlər və desinlər ki, 
Dəcləyə çörək atan kimdirsə, qorxmasın gəlsin, Əmirəlmö'minin 
ona yaxşılıq edəcəkdir. Belə  də car çəkdilər. Sabahısı gün bir 
kişi gəlib dedi. "Mənəm o adam". Mutəvəkkil dedi:"Sübut!". 
Kişi dedi: "Sübutum odur ki, hər çörəyin üzərində mənim adım 
yazılmışdır: "Məhəmməd ibn əl-Hüseyn  əl-Əskaf". Mütəvəkkil 
dedi: "Doğrudur. indi de görüm, nə vaxtdan sən Dəcləyə çörək 
atırsan?" Məhəmməd ibn əl-Hüseyn dedi: "Bir ildir". 
Mütəvəkkil soruşdu: "Nə üçün belə edirsən?". Kişi dedi; 
"Eşitmişdim deyirlər: yaxşılıq elə, at suya, bir gün gələr, xeyrini 
görərsən. Mənim  əlimdən başqa yaxşılıq gəlmirdi, elə bunu 
bacarırdım ki, onu da etdim və öz-özümə dedim: "görək xeyri 
nə olacaq". 
Mütəvəkkil dedi: "Eşitdiyini etdin, gördüyün işdə xeyir 
götürdün". Sonra Mütəvəkkil kişiyə Bağdadda bir malikanə  və 
beş parça kənd bağışladı. Kişi hamin malikanəyə köçüb, varlı-
sanlı oldu. Onun övladından hələ indi də Bağdadda yaşayanı 
var. 
Mən  əl-Qaim Bi-əmrillah
22
 dövründə  həccə getmişdim, 
yaradan mənə öz evini ziyarət etmək imkanı vermişdi, onun 
övladını gördüm və bu əhvalatı Bağdadın qocalarından və 
ağsaqqallarından eşitdim. 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
Deməli, nə qədər bacarırsansa yaxşılıq etməkdən əl çəkmə 
camaata özünü yaxşılıq edən adam kimi tanıtdır, elə ki 
tanıtdırdın, və'dəxilaf olma, dildə bir şey deyib, ürəyində başqa 
şey tutma ki, buğda göstərib arpa satanlara oxşamayasan. 
Bütün işlərdə  ədalətli ol, çünki özü ədalətli olanın qazıya 
ehtiyacı olmaz. 
Qəm və sevincini yalnız o adama de ki, qəminə qəmlənib, 
şadlığına  şadlansın, qəm və  şadlıqını adamlar içində büruzə 
vermə, hər yaxşı  və pis şey üçün tez şadlanıb tez kədərlənmə. 
Belə  iş  uşaqlara yaraşar. Çalış  hər xırda  şey üstündə özündən 
çıxma. Böyük adamlar hər doğru və yalan üstündə öz 
yerlərindən oynamazlar. 
Nəticəsi  şadlıq olan qəmi qəm, nəticəsi qəm olan şadlığı 
şadlıq hesab etmə. 
Ümidsizlik baş verdikdə ümidini itirmə, çünki ümidsizlik 
ümidlə, ümid ümidsizliklə bağlıdır. 
Dünyada bütün işlərin dəyişkən olduğunu bil. Nə qədər ki, 
sağsan haqqı inkar etmə. Kim səninlə höccətə başlasa susmaqla 
onu susdur, çünki axmaqların cavabı susmaqdır. 
Lakin heç kəsin əməyini itirmə, hər kəsə özünə layiq haqq 
qazandır. Xüsüsilə öz qohüm-qardaşının haqqını unutma 
bacardıqca onlara yaxşılıq elə, ailə  və tayfanızın qocalarının 
hörmətini saxla, Peyğəmbər (Allah ona xeyir-dua versin) 
demişdir: "Peyğəmbər öz ümməti arasında necədirsə, ağsaqqal 
da öz tayfası arasında elədir". Lakin onlara çox da valeh olma 
ki, məziyyətlərini görə bildiyin kimi, eyblərini də görə biləsən. 
Başqasından təhlükə gözləyirsənsə, tez çalış ki, müvafiq 
şəkildə öz təhlükəsizliyini tə'min edəsən. 
Təhlükə gözlədiyin adamdan "heç bir şey edə bilməz" deyə 
arxayın olma, "heç bir şey olmaz" deyə  zəhər içmək ağıllı  iş 
hesab edilə bilməz. 
Öz iste'dadınla qürrələnmə, dolanmaq üçün ağılsız və 
iste'dadsız olmaq lazımsa, ağılsız və iste'dadsız ol, belə olmaq 
lazım deyilsə, o zaman bir sənət öyrən, öyrənməkdən və yaxşı 
sözə qulaq asmaqdan ar etmə, beləliklə  sən arsızlıqdan 
qurtarmış olarsan. 
Yaxşı  və pisə fikir ver, insanların müsbət və  mənfi 
cəhətlərini öyrən, onların nədən və nə qədər xeyir götürüb ziyan 
çəkdiklərinə diqqət yetir və öz xeyrin üçün onlardan istifadə et. 
Bax gör, insanları zərərə yaxınlaşdıran nədir, ondan qaç və ona 
yaxınlaş ki, o, insanları xeyrə yaxınlaşdırır. 
50 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Bədənini elm və  sənət kəsb etməyə öyrət bilmədiyin  şeyi 
öyrənməyə çalış. Bunun sənə iki faydası olar: ya bildiyin şeyi 
təcrübədən keçirmiş olarsan, ya bilmədiyin şeyi öyrənərsən. 
Sokrat
23
 demişdir: "Bilikdən daha zəngin xəzinə, pis 
xasiyyətdən daha rəzil düşmən ola bilməz, bilikdən daha böyük 
izzət, həyadan daha qəşəng zinət ola bilməz" 
Deməli, oğlum, sən bilik yollarını tapmalısan, elə 
etməlisən ki, hansı  vəziyyətdə olursan ol, bir saatın belə elm 
öyrənmədən boş keçməsin; axı biliyi nadanlardan da öyrənmək 
olar. 
Əgər sən nadana qəlbinin gözü ilə baxıb, ağlının nəzəri ilə 
diqqət yetirsən onun xoşa gəlməz hərəkətlərini görərsən və 
bilərsən ki, nələri etmək lazım deyildir. İskəndər
24
 demişdir: 
"Mən xeyri yalnız dostlardan deyil, düşmənlərdən də götürürəm. 
Məndən çirkin bir xəta baş verdikdə, dostlar dostluq xatirinə 
onu ört-basdır edirlər ki, mən bilməyim, düşmənlər isə  əksinə, 
düşmənçilik üzündən açıb deyirlər, mən də ondan xəbərdar 
olub, hamin pis işi bir daha təkrar etmirəm. Deməli, mən bu 
xeyri dostdan deyil, düşməndən görmüş oluram". Sən də o biliyi 
alimdən deyil, cahildən öyrənmiş olarsan. 
Elm və sənət öyrənmək, istərsə böyük olsun, istərsə kiçik, 
hamıya vacibdir, çünki insan öz tay-tuşları arasında üstünlüyü 
yalnız elm və sənətə görə əldə edə bilər. Tay-tuşlarda olmayan 
bir iste'dadı insan özündə gördükdə, həmişə üstünlük hiss edir, 
camaat da onu bilik və iste'dadına müvafiq olaraq başqalarından 
üstün tutur. Ağıllı adamlar bilik və iste'dadlarına görə tay-
tuşlarından daha üstün tutulduqlarını gördükdə çalışarlar ki, öz 
bilik və iste'dadlarını daha kamil etsinlər. Deməli insan belə 
edərsə, az keçməz ki, o, hamıdan böyük olar. 
Bilik  əldə etmək tay-tuş üzərində üstünlük əldə etməkdir, 
elm və sənətdən əl çəkmək isə geriliklə razılaşmaq deməkdir. 
Bilik  əldə edib sənət öyrənmək, bədəni tənbəllik 
xəstəliyinə tutmağa qoymamaq çox faydalıdır. Deyiblər ki, 
tənbəllik bədən üçün fəsaddır. Bədən sənin sözünə baxmırsa, 
ayıq ol, buna yol vermə, bil ki, bədən tənbəllik və rahatlığı 
sevdiyindən sənin sözünə baxmır. Bədənimizin hərəkəti təbii və 
özbaşına olmadığından və  bədən istədiyi kimi deyil, əmr 
edildiyi kimi hərəkət etdiyindən, nə  qədər ki, sən  əmr 
etməmisən, heç vaxt sənin bədənin işləməyi arzu etməyəcəkdir. 
Deməli, sən bədənini sözə qulaq asmağa və  sənə tabe olmağa 
zorla məcbur etməlisən, çünki öz bədənini sözə baxmağa vadar 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
edə bilməyənlər başqalarının da bədənini özlərinə tabe edə 
bilməzlər. Elə ki, öz bədənini sənə tabe olmağa məcbur etdin, 
sonra sənət öyrənməklə  hər iki dünyanın ne'mətinə sahib 
olarsan. Hər iki dünyanın ne'məti sənətdə, bütün sənətlərin açarı 
elm və tərbiyədədir. Xüsusilə nəfsi tərbiyə etmək, təvazö'karlıq, 
pəhrizkarlıq, düz danışmaq, mö'minlik, təmiz adlı olmaq. 
başqalarına əziyyət verməmək və həyalı olmaq çox yaxşıdır. 
Hərçənd həyalılıq haqqında hədisdə deyilibdir ki: "həya 
imandan doğur", lakin çox yerdə utanmaq insana ziyan vurur. 
Elə utancaq olma ki, utancaqlıq üzündən vəzifəndə ehmallıq 
edib, öz işlərinə  zərər vurasan. Çox zaman elə yerlər olur ki, 
məqsədə çatmaq üçün həyasızlıq etmək lazım gəlir. Lakin 
həmişə yalan danışmaq rüsvayçılıq etmək, sırtıq olmaq kimi 
harəkətlərdən utan, düz danışmaq, yaxşı  işlər görməkdən isə 
utanma. Çox adam ancaq utancaqlıq üzündən arzusuna çata 
bilmir. 
Əgər utanmaq imandan doğursa, yazıqlıq da utancaqlıqdan 
doğur, ona görə utanmağın və utanmamağın hər ikisinin yerini 
bilmək lazımdır, məqsədə hansı uyğundursa, onu etmək 
lazımdır. Deyiblər ki: "yaxşının müqəddiməsi utancaqlıqsa, 
pisin də müqəddiməsi utancaqlıqdır". 
Nadan adamı adam hesab etmə  əməlsiz alimi isə alim. 
Elmsiz pəhrizkarı zahid bilmə, cahil adamla isə dostluq etmə. 
Xüsusilə özlərini ağıllı hesab edən və öz avamlığı ilə lovğalanan 
axmaqlarla oturub durma. Müdrik adamlardan başqa heç kimlə 
ünsiyyət saxlama, çünki yaxşılarla ünsiyyət saxlayanın adı da 
yaxşıya çıxar. Görmürsənmi yağı küncüddən alırlar, lakin 
küncüd yağını  bənövşə ya qızıl güllə qarışdırdıqda və ya bir 
müddət onlarla bir yerdə saxladıqda yaxşıların kəraməti 
sayəsində artıq ona küncüd yağı deyil, qızıl gül yağı  və ya 
bənövşə yağı deyirlər!? 
Yaxşıların məsləhətlərini və onların yaxşı  işlərini unudub 
naxələf çıxma, sən möhtac olan adama etdiyin yaxşılığı da 
başına vurma. Yaxşılığı başa vurmaq yaxşılıq etməmək kimi bir 
şeydir. Xoşxasiyyət və insanpərvər olmağı özünə peşə et, pis 
adətlərdən qaç və ziyankar olma, ziyankarlığın səmərəsi 
məhrumiyyət, məhrumiyyətin meyvəsi ehtiyac, ehtiyacın 
bəhrəsi alçalmaq olar. Cəhd et səni tə'rifləyən xalq olsun, mədh 
edən bir neçə cahil olmasın, çünki cahillərin mədh etdiyi, 
eşitdiyimə görə, alimlər içərisində pislənir. 
H e k a y ə t. Deyirlər ki, bir gün Əflatun
25
  şəhərin adlı-
sanlı adamları ilə bir yerdə oturub, söhbət edirdi. Birisi onun 
52 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
görüşünə  gəlib salam verdi yanında oturub oradan-buradan 
danışdıqdan sonra dedi: Ey filosof,bu gün filankəsi gördüm, 
sənin barəndə danışır və  tə'rifləyərək deyirdi: "Əflatun çox 
böyük filosofdur,indiyə  qədər onun kimisi nə olub, nə  də 
olacaqdır. İstədim onun tə'rifini sənə çatdıram". 
Filosof  Əflatun bu sözü eşitcək başını  aşağı salıb ağladı, 
bərk qanı qaraldı, halı pozuldu. O kişi dedi: "Ey filosof, mən 
sənə  nə  ağır bir söz dedim ki, halın belə pozuldu?". Filosof 
Əflatun dedi: "Ey xacə,  şəxsən sən mənə elə  ağır bir söz 
demədin, lakin bundan daha ağır müsibət olarmı ki, nadanın biri 
məni tə'rifləsin, mənim gördüyüm iş ona xoş gəlsin? Bilsəydim 
nə nadanlıq etmişəm ki, onun təbiətinə yaxın olmuş, xoşuna 
gəlmiş  və  məni tə'rifləmişdir, tövbə edib o işdən  əl çəkərdim. 
Halımın pozulması ondandır ki, mən hələ  də nadanam, çünki 
nadanların tə'riflədikləri adamlar yalnız nadanlar olar". 
Bu barədə bir hekayət də yadıma düşdü. 
H e k a y ə t. Deyirlər ki, Məhəmməd Zəkəriyya ər-Razi
26
 
bir dəstə  şagirdi ilə  gəzərkən bir dəliyə rast gəldi. Dəli 
Zəkəriyyadan başqa heç kəsə baxmadı, onu diqqətlə  nəzərdən 
keçirdikdən sonra üzünə güldü. Məhəmməd Zəkəriyya geri 
dönüb evinə  gəldi,  əmr etdi əftimun
27
  dəmlədilər, onu içdi. 
Şagirdləri soruşdular: "Ay müəllim, bu otun dəmini nə üçün indi 
içdiniz?". Dedi: "O dəli güldüyü üçün. Əgər o, məndə öz halına 
oxşar bir şey görməsə idi, üzümə gülməzdi" Deyiblər: "hər quş 
öz tayı ilə uçar!". 
Bundan əlavə, tünd xasiyyət olub özündən tez çıxmağı adət 
etmə, bir az da helmin olsa yaxşıdır, lakin o qədər yumşaq olma 
ki. səni çox yumşaq və həlim olduğun üçün hop eləyib udsunlar, 
o qədər də  sərt olma ki, sənə salam verməyə  də qorxsunlar. 
Hamı ilə yola getməyi bacar, bu üsulla həm dostdan, həm də 
düşməndən istifadə edib arzuna çata bilərsən. Heç kəsi pislik 
etməyə öyrətmə, pislik öyrətmək pislik etmək kimi bir şeydir. 
Əgər günahsız olaraq biri səni incitsə, sən çalış onu incitmə, 
çünki özgəni incitməmək insanlığın bir hissəsidir. Deyiblər ki, 
əsl insanlıq camaatı incitməməkdir. Deməli, insan olmaq 
istəyirsənsə  gərək adamincidən olmayasan adamlarla yaxşı 
rəftar edəsən. Gərək insan aynaya baxsın, görünüşü yaxşıdırsa, 
işi də görünüşü kimi yaxşı olmalıdır, çünki gözələ çirkinlik 
yaraşmaz, buğdadan arpa, arpadan buğda bitməməlidir. Bu 
barədə mənim bir dübeytim də vardır: 
 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
Şe'r 
Gözəlim, bizə hey pislik edirsən,  
Neçin bəs yaxşılıq umursan bizdən?!  
Get, əzizim, get ki, səhv eyləyirsən-  
Arpa əkibsənsə, buğda biçməzsən! 
 
Aynaya baxdıqda özünü kifir görsən, yenə yaxşılıq et, 
çünki çirkinlik etsən kifirliyi artırmış olarsan. Bu isə çox pis 
şeydir. Bir çirkinlik üstünə bir də çirkinlik gəlsən, bir yerdə iki 
çirkinlik olar. 
Səmimi sözə qiymət verən, dünya görmüş, sınaqdan çıxmış 
dostların nəsihətinə qulaq as və öz məşvərətçilərinlə  həmişə 
təklikdə  məsləhətləş, çünki sənin onlardan ala biləcəyin fayda 
yalnız təklikdə ola bilər. Sən mənim bu dediklərimi oxuyub 
öyrənə bilsən və əməl etsən, o zaman nə qədər qabil olduğunu 
dərk edərsən, lakin bunu anlayandan sonra öz bilik və 
iste'dadınla lovğalanma. Hər şeyi öyrənib bildiyin halda, özünü 
bilməyən hesab et, çünki sən yalnız o zaman alim hesab edilə 
bilərsən ki, hələ  də özünün nadan olduğunu başa düşəsən. Bu 
barədə belə bir hekayət də vardır. 
H e k a y ə t. Eşitmişəm, Xosrovun