Microsoft Word Qabusname doc

37
  (Ənuşirəvan) 
dövründə bir qadın Büzürcmehrin
38
 yanına gəlib bir məsələ 
haqqında ondan söz soruşur. Bu zaman Büzürcmehrin başı 
qarışıq imiş, deyir: "Ey qadın, sən soruşduğun  şeyi mən 
bilmirəm". Qadın deyir: "Bunu bilmirsənsə, bəs nəyə görə bizim 
hökmdarın çörəyini yeyirsən?". Büzürcmehr deyir: "Bildiyim 
şeyə görə,  şah yalnız bildiyim şeyə  mənə bir şey verir. 
Bacarırsansa gəl özün hökmdardan soruş, gör o bilmədiyim şey 
üçün mənə bir şey verir, ya yox?!". 
Lakin işlərdə  həddini aşma, ifratı  zərərli hesab et, hər 
məsələdə orta olmağa çalış. Bizim şəriət sahibi deyibdir: "İşlərin 
xeyirlisi ortada olanıdır". Söz deyib iş görməkdə tələsmə. Mən 
ağır oturub yavaş  tərpənmək üstə danlanmağı, yüngüllük edib 
tələsmək üstə  tə'riflənməkdən üstün tuturam. Sənin yaxşı  və 
pisliyinə  dəxli olmayan sirləri öyrənməyə çalışma, özündən 
başqa heç kəsə sirr demə, desən, onu artıq sirr hesab etmə. Söz 
daxilən yaxşı olsa da, xaricən onu pisə yoza bilərlər, çünki 
insanların çoxu bir-birindən bədgüman olar. Hər işdə sözün, 
əməlin, vəziyyətin imkanına münasib olmalıdır. Hər nə desən, 
elə de ki, hamı sənin sözlərinin doğruluğunu təsdiq etsin. 
Söz ustaları yanında doğru  adam  kimi  tanınsan da, özünü 
hörmətdən salmaq istəmirsənsə, heç bir şey haqqında  şahid 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
olmağa razılıq vermə.  Əgər versən canfəşanlıq gestərmə  və 
könüllü olaraq şahidlik etmə. Hər deyilən sözə qulaq as, lakin 
əməl etməyə  tələsmə, fikirləş danış. Dediyindən peşman 
olmamaq üçün əvvəl düşün, sonra sözü ağzından çıxar. 
Əvvəlcədən düşünə bilmək bacarmağa bərabərdir. 
İşinə yarasa da, yaramasa da, heç bir sözü dinləməkdən 
darıxma, beləliklə, qoyma söz qapıları  sənin üzünə bağlansın, 
sözün faydasından məhrum olasan. Heç vaxt soyuq danışma, 
soyuq danışmaq elə toxumdur ki, onun meyvəsi düşmənlik olar. 
Alim olsan özünü nadan hesab et ki, bilik qapıları  sənin 
üzünə açılsın. Nə  qədər ki, sözün eybini və hüsnünü 
anlamayıbsan, heç vaxt onu kəsmə  və ya tə'rifləmə.  İstərsə 
böyük olsun, istərsə kiçik, hər kəslə öz dili ilə danış ki, 
hikmətdən xaricə  çıxmayasan və dinləyicini darıxdırmayasan. 
Lakin danışarkən səndən dəlil və sübut tələb edilərsə, belə yerdə 
elə danışmalısan ki, onları razı sala biləsən və onların arasından 
canını salamat qurtara biləsən. 
Əgər sən söz ustadı olsan, özünü bildiyindən az 
göstərməyə çalış ki, söhbət vaxtı piyada olduğun meydana 
çıxmasın. Çox bilən, lakin az danışan ol, az bilib çox danışan 
olma. Deyiblər ki, susmaq salamatlığa, çox danışmaq isə 
ağılsızlığa bərabərdir. Çox danışan adam ağıllı olsa da, onu 
ağılsız hesab edərlər, az danışan ağılsız olsa da, az danışdığı 
üçün camaat onu ağıllı hesab edər. Nə  qədər düz, təmiz və 
mö'min adam olsan da özünü öymə, çünki sənin özün 
haqqındakı  şahidliyini heç kəs qəbul etməz, çalış  səni xalq 
tə'rifləsin, nəinki özün özünü. Çox bilirsənsə, yalnız kara 
gələnini, işə yarayanını de ki, zənganlı  ələviyə
39
 kimi sənə  də 
ziyan gətirməsin, 
He k a y ə t. Eşitmişəm, deyirlər ki, Sahibin
40
 dövründə 
Zənganda bir qoca var idi. Bu qoca adlı-sanlı Şafei
41
 (Allah ona 
rəhmət eləsin)  əshabələrindən idi. Özü din xadimi, müfti, vaiz 
olmaqla qazı yanında müşavirlik də edərdi. Zəngan rəisinin də 
ələvi, (yə'ni  Əli nəslindən olan) bir oğlu var idi, o da vaiz və 
qazı yanında müşavir idi. Bunlar hər ikisi həmişə bir-birini ifşa 
edər və minbərdən bir-birinə ağır sözlər deyərdilər. Bir gün bu 
ələvi minbərdən hamin qocanı "kafir" adlandırdı. Xəbəri qocaya 
çatdırırlar, o da minbərdən hamin cavanı "haramzadə adlandırdı. 
Bu xəbəri də  ələviyə çatdırdılar. Bərk özündən çıxdı, tez 
yerindən qalxıb Rey
42
  şəhərinə, Sahibin yanına getdi, hamin 
qocadan  şikayət edib, ağladı  və dedi: "Sizin dövrünüzdə 
60 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
yaramaz ki, peyğəmbər övladını "haramzadə" adlandırsınlar". 
Sahibin həmin qocaya açığı tutdu, qasid göndərib onu Reyə 
çağırtdırdı.  Şəriət üləması  və seyidlərlə birlikdə  məhkəmə 
düzəldib qocaya dedi: "Ey şeyx, sən  şafei (Allah ona rəhmət 
eləsin) imamlarının adamlarındansan, özün də alimsən, bir 
ayağın buradadır, bir ayağın gorda, heç sənə yaraşarmı, 
peyğəmbər övladına "haramzadə" deyəsən?  İndi ki, bunu 
deyibsən, gərək sübut edəsən,yoxsa sənə  şəriətin vacib bildiyi 
elə bir cəza verəcəyəm ki, xalq bundan ibrət alsın və heç kəs 
belə  ədəbsizlik və hörmətsizliyə  cəsarət etməsin". Qoca dedi: 
"Sözümün doğruluğuna sübutum həmin  ələvinin özüdür, onun 
üçün onun özündən daha inandırıcı sübut ola bilməz. Lakin 
mənim sözümə görə, o, halalzadə  və  təmizdir, öz sözünə görə 
isə haramzadədir". 
Sahib dedi: "Bunu neçə sübut edə bilərsən?" Qoca dedi: 
"Bütün Zəngan bilir ki, onun anasının kəbinini atasına mən 
kəsmişəm, o isə məni minbərdən kafir adlandırmışdır. Əgər o bu 
sözü ürəkdən deyirsə o, zaman kafirin kəsdiyi kəbin haramdır, 
bu halda, onun öz dediyinə görə, o, haramzadədir; yox, əgər 
ürəkdən demirsə, deməli yalançıdır, ona tənbeh lazımdır". 
Sonra qoca əlavə etdi: "Hər halda ya yalançıdır, ya 
haramzadə. Peyğəmbər övladı isə yalançı olmamalıdır, necə 
istəyirsiniz, onu elə  də adlandırın,  şübhəsiz ki, bu ikisindən 
birisini qəbul etmək lazım gələcəkdir". 
O cavan bərk tutuldu, heç bir cavab tapa bilmədi. Bu sözü 
fikirləşməyib dediyi üçün ağrısını çəkdi. 
Ey oğul, söz danışan ol, söz güləşdirən olma. Söz 
güləşdirmək divanəlik kimi bir şeydir. Hər kimlə danışsan, 
diqqət et, gör, o sənin sözlərinin müştərisidir, ya yox. Əgər yağlı 
müştəri tapsan əl çəkmə, sözlərini sat, yox müştəri deyilsə, o 
sözü saxla, onun xoşuna gələn başqa  şeylər danış, qoy dönüb 
sənin müştərin olsun. Lakin çalış adamla adam ol, insanla insan, 
çünki adam başqadır, insan başqa. Qəflət yuxusundan ayılanlar 
xalqla mən dediyim kimi rəftar edər. 
Bacardıqca söz deyib, söz eşitməkdən çəkinmə, çünki 
insanlar söz eşitmək vasitəsi ilə söz deməyi bacaran olarlar. 
Sübut: əgər uşağı anasından ayırıb zirzəmiyə salsalar, orada süd 
verib böyütsəlar, anası  və dayası onunla danışmasalar, ona 
nəvaziş etməsələr, o heç kəsin səsini eşitməsə, böyüdükdə lal 
olar, lakin belə adam uzun müddət eşidib öyrəndikdən sonra 
yenə dilə gəlib danışar. Başqa bir s üb u t: anadan kar doğulan 
lal olar. Görmürsənmi, lalların hamısı kardırlar? 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
Deməli, sözlərə qulaq as və yadında saxla, xüsusilə 
hökmdarların və alimlərin dedikləri hikmətli sözləri. Demişlər 
ki, alimlərin, hökmdarların nasihətlərinə qulaq asmaq ağlın 
gözünü işıqlandırar, çünki ağıl gözünün tutiya
43
  və sürməsi 
hikmətdir. Bu dediyim sözlərə canla-başla qulaq asıb onlara 
e'tiqad etmək lazımdır. 
İndi belə mə'nalı və nadir sözlərdən bə'zisi yadıma düşdü. 
Bu sözlər  əcəm  şahlarının  şahı  Ənuşirəvan Adilin dilindən 
deyilmişdir, mən onları bu kitabda ona görə xatırladıram ki, sən 
oxuyub öyrənəsən və onlara əməl edəsən. O padşahın sözlərinə 
və  məsləhətlərinə  əməl etmək bizə daha vacibdir, çünki biz o 
şahların nəslindənik. 
Bil, mən keçmiş  xəlifələr haqqındakı  xəbərlərdə belə 
oxumuşam ki, xəlifə  Mə'mun
44
 (Allah ona rəhmət eləsin) 
Ənuşirəvanın məzarını ziyarətə getmişdi. Onun daxmasına
45
 
çatanda gördü ki, bədəni taxt üzərində çürüyüb torpağa 
dönmüşdür. Onun taxtının üzərində, daxmanın divarında pəhləvi 
dilində qızıl su ilə yazılmış bir neçə sətir yazı var idi. Mə'mun 
əmr etdi, pəhləvi dili bilən alimləri gətirdilər, onlar hamin 
yazıları oxudular və  ərəb dilinə  tərcümə etdilər. Hamin ərəb 
tərcüməsi əcəmdə məşhurdur. 
Birinci növbədə deyilirdi: "Nə  qədər ki, mən sağ idim, 
Allahın bütün bəndələri məndən kömək alırdılar, elə bir adam 
olmamışdır ki, mənim qapıma gəlsin, mənim ne'mətimdən bir 
qismət aparmasın. Ölüm qarşısında aciz qaldığım zamanda isə 
bu sözləri divara yazdırmaqdan başqa heç bir çarə tapmadım. 
Dedim,  əgər bir adam bir vaxt məni ziyarətə  gəlsə, bu yazıları 
oxuyub yadda saxlasa, qoy o da mənim mərhəmətimdən 
məhrum olmasın, bu nəsihət və öyüdlər o adamın ayaq 
zəhmətinin mükafatı olsun". 
Bu nəsihətlər aşağıdakılardır. 
 
 
 
 
 
 
 
62 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Səkkizinci fəsil