|
ShO`L TASBAQASI (Testuda horsfieldi Gray, 1844)
|
səhifə | 3/7 | tarix | 26.12.2023 | ölçüsü | 158,8 Kb. | | #197414 |
| 3 LekciyaBu səhifədəki naviqasiya:
- Status
ShO`L TASBAQASI (Testuda horsfieldi Gray, 1844)
Mart ayınan sentyabr`ge shekem tirsheń boladı. Olar qumlı hám jumsaq topıraqlı jerlerde shuqırlıǵı 2 metr, uzınlıǵı 80-200 sm in qazadı. Tasbaqalar jer betine báhárgi jawınlar jawıp, topıraqtı ıǵallandırǵannan keyin ǵana shıǵadı. Olardıń uyası bir birine jaqın jaylasqan boladı. U`lken qum tıshqanınıń (Rhombomys opimus L.) taslap ketken inlerin de paydalanadı. Jazdıń ıssısında olar kemnen kem háreket etedi. Bunday waqıtları olar inlerine kirip, salqın tu`siwi menen shıǵadı. Qıslawdan mart - aprel` aylarında shıǵadı. 2 m tereńlikte qıslaydı. Tasbaqalardıń juplasıwı qısqı uyqıdan oyanıwı menen aprel` ayında o`tedi. Juplasıw oyını dáwirinde erkegi urǵashısın aylanıp, ko`zine tigilip, moynın sozıp, birese ko`terip, birese tu`sirip, ritual oyınında onı tislep te aladı. Tasbaqalar jınısıy jaqtan 8-10 jasqa jetkende jetilisedi. Urǵashısı aprel`-iyuń aralıǵında eki-u`sh ret 2-6 máyekten qoyıp, ol sopaq, qabıǵı aq reńde, uzınlıǵı 40-50 mm, salmaǵı 20-30 g boladı. Jas tasbaqalar 80-110 ku`nnen soń ko`milgen máyekten shıǵadı. Olardıń uzınlıǵı 32-34 mm áste o`sedi. Tasbaqalar ortasha 30-40 jıl jasaydı.
Sho`l tasbaqası efemer (rań, tyul`pan, qozı qulaq, arpaǵan h.t.b.), ko`p jıllıq mayda yarım puta (juwsan, keyreuik, byurgin) sonday-aq awıl-xojalıq mádeniy o`simlikleri biyday, jońıshqa, paxta, palız, qawın, asqabaq, ǵarbızdıń jas nálleri menen de awqatlanadı.
Sho`l tasbaqası tábiyat baylanısında, sotsiallıq turmısta dámli eti, máyegi menen u`lken áhmiyetke iye tu`r.
Status: XTQA Qızıl dizimine kiritilgen.
Tarqalıwı: Qaraqalpaqstanda Qızılqum, U`stirtte hám ko`p sanda Ámiwdár`ya del`tasında ushırasadı.
XENTAW DÓŃGELEK BASI (Phrynocephalus rossikowi N., 1899)
Siyrek ósimlikli sazlı hám mayda qıyırshaqlı taslaqlarda jasaydı.
İniniń tereńligi 25 sm bolıp, túnde tirsheń boladı. Xentaw dóńgelek bası shıbın-shirkeyler, tiykarınan qumırsqalar menen awqatlanadı. Juplasıwı mart-aprelde. Jılına 2-3 mártebe kóbeyedi. Balaları iyun-iyulde máyekten shıgadı. Qıslap shıqqannan keyin erjetedi.
Status: Joq bolıp baratırgan, lokal tarqalgan, endemik kishi túr. Ózbekistan qızıl kitabına kiritilgen. Házirgi waqıtta kóplegen orınlarda joq bolıp ketken. Shólistanlıqlardı ózlestiriw, suwgarıw, pestitsidlerdi qollanıw olardıń tirishiligine keri tásir etpekte.
Dostları ilə paylaş: |
|
|