7-lekciya: Jáhán mámleketleri tálimi rawajlanıwınıń ayırım máseleleri Reje

7-lekciya: Jáhán mámleketleri tálimi rawajlanıwınıń ayırım máseleleri
Reje:

. Ta`lim-ta`rbiyada na`tijeli reformalardi a`melge asiriw jollari.

. Oqiw da`stu`rleri, arnawli kurslar, ka`sipke bag`darlaw mashqalalari.
. Arnawli mektepler, intali balalar menen islesiw.
Tayanish tu`sinikler:
Oqiw da`stu`rleri, arnawli kurslar, ka`sipke bag`darlawdag’i mashqalalar, arnawli mektepler ham ondag’i intali balalar menen islesiw usillari, ta`lim tuwrali nizam xa`m kadrlar tayarlawdin` milliy da`sturi, kadrlar menen ta`miyinlew.

Watanimizdin` bilimlendiriwi ken` ko`lemli jumislardi a`melge asiriw siyaqli quramali protsesti basinan o`tkermekte. Olardin` go`zlegen maqseti mektep jumisin demokratlastiriw, onin` insaniyliq ta`replerin rawajlandiriw sol tiykarda oqiw ta`rbiya jumislari mazmunin onin` formasi ha`m usilin jan`alaw ha`m ja`nede rawajlandiriwdan ibarat. Bul waziypalardi tabisli sheshiwdin` a`hmiyetli sha`rtlerinen biri shet el mektebi ha`m pedagikasi ta`jiriybelerine qatnasip tu`pten o`zgertiwden ibarat ekenin o`mirdin` o`zi ko`rsetpekte.

Bul ta`jiriybelerdi diqqat penen u`yreniw arqali biz bilimlendiriw tarawinda u`lken o`zgerisler bolip atirg`an bir da`wirde bizde bilimlendiriw mazmunin jan`alaw, oni basqariw, jan`a pedagogikaliq texnologiyani (Jer juzlik YuNESKO sho`lkemi qabil etken aniqlmag`a muwapiq «pedagogikaliq texnologiya - adam ha`m texnika resurslarin, olardin` o`z-ara ta`sirin esapqa alg`an haldi ta`limdi optimallasitiriw maqsetinde oqitiw ha`m bilimdi o`zlestiriw protsessin tolig`i menen aniqlaw, jaratiw ha`m qollaniwdin` sistemaliq metodi». Pedagogikaliq texnologiyag`a bunnan tisqari bir qansha pedagog ilimpazlar ta`repinen berilgen aniqlamalarda bar. Ma`selen: Pedagogikaliq texnologiya bul jeke adamdi (shaxsti) oqitiw ta`rbiyalaw, ha`m qa`liplestiriw nizamliqlarin o`zinde ja`mlegen ha`m na`tiyjeni ta`smiynleytug`in pedagogikaliq xizmet (N.Saydahmedov) yamasa «texnologiya» bul o`z ku`shin u`nemlew ha`m za`ru`rli na`tiyjege erisiw imkanin beretug`in mug`allimnin` jeke adamg`a oqiwshilar toparina da`l ta`sir etiw qurallarinin` sistemasi (Yu.P.Azarov).) mektep xayatina endiriwde elede kemshilikler bar. Bilimlendiriw ha`m ta`rbiyada na`tiyjeli islerdi a`melge asiriw talshap etilip atirg`an ha`zirgi da`wirde bolsa ilimiy texnika rawaji, jan`a texnologiyaliq revolyutsiya sharayatinda na`tiyjeli is ko`rsete alatug`in ja`miyet ag`zalarin jetistirip beriw, jas a`wladti ka`sip o`nerge bag`darlawda ma`mleket xizmetin ha`mde orta bilimlendiriwdin` ko`p variantli ushinshi basqishin endiriw, bilimlendiriw mazmunin jan`alawda pedagogikaliq baylanislardi qollaw, bilimlendiriwde belsendilik ha`m do`retiwshilikke ken` jol beriw, onin` turaqli dizimin jaratiw siyaqli shet el ta`jiriybelerin u`yreniwde maqsetke muwapiq.
Usi temani plan tiykarina kirgiziwden tiykarg`i maqsette, mektepti rekonstruktsiya qiliw, jan`a pedagogikaliq texnologiyani engiziw, mekteptegi bilimlendiriw ta`rbiya jumislarin ma`mlekette o`zgerip turg`an ijtimoiy ekonomikaliq ortaliqqa maslastiriw siyaqli bag`itlardi ken` pedagogikaliq ja`miyetshilikti bilimlendiriwdi basqariw mekemeleri jumisshilari bilimlendiriwdi basqariwshilardi ha`mde ata analardi xabardar qiliwdan ibarat.
Rawajlang`an sirt el ma`mleketleri bilimlendiriwdin` ma`mleket ishki siyasatina aktiv ta`sir etetug`in protsess ekenin aytip o`tiw kerek. Sol sebebli de shet ellerde mektep za`ru`rshiligin ekonomikaliq ta`miyinlewge ajiratilatug`in byudjet mug`dari jildan jilg`a asirip barmaqta. Yaponlarda ma`selen mektep jetiskenligi ha`m paraxatshilig`i simvoli g`ana bolip qalmay, ol insanlardi jaqsilaydi degen pikir isenimge aylang`an. Bilimlendiriw haqqindag`i qa`wenderlik belgili siyasatshilardin` da ha`mme waqit diqqatinda bolg`an. Sonin` ushinda AQShtin` buring`i Prezidenti R.Reygandi, Ulli Britaniya Bas wa`ziri M.Techcherdi, Frantsiya Prezidenti F.Mitteranlardi mektep islerinin` belsendileri dep biykarg`a aytpag`an. F.Mitteran mektepti Ja`miyetti ha`reketlentiriwshi ku`sh dep esaplag`an. Rawajlang`an ma`mleketlerde (Germaniya da olardin` sani  min`nan artiq. Frantsiya, AQSh, Yaponiyada, bilimlendiriw ta`rbiya teoriyasi mashqalalari menen ju`zlep ma`mleket ha`m jeke sho`lkemler universitetler, pedagogikaliq izertlew oraylari shug`illanmaqta. Olardin` ha`reketi bolsa xaliqaraliq oraylar, ma`selen, AQShta xaliqaraliq bilimlendiriw instituti maslastirip barmaqta. Ko`pshiliginin` ha`reketi oqiw da`stu`rin rawajlandiriw ha`m qayta quriwg`a qaratilg`an.) pedagogikaliq izertlewlerdi a`melge asiratug`in ko`p sanli ilimiy mekemeler islep turipti. Oqiw da`stu`rlerin qayta ko`rip shig`iw. Mektep da`stu`rlerin o`zgertiw yaki tiykarg`i bag`itta ekstensiv ha`m intensiv jol menen a`melge asiriladi. Birinshi halda oqiw waqti soziladi, oqiw materiallari ko`lemi ko`beytiriledi, ekinshi halda bolsa basqadan jan`a da`stu`r jaratiladi. Bul orinda ekinshi jol ko`pshilik qa`niygeler ta`repinen maqul dep tabilg`an.  jilda Bas jan`a bazis ( Bunin` a`hmiyeti sonda ingliz tili ha`m a`debiyati (to`rt jil), matematika (to`rt jil), tabiyg`iy bilimler (u`sh jil), siyasiy pa`nler (u`sh jil), komp`yuter texnikasi (yarim jil) siyaqlilardan ibarat bes bag`ittag`i ma`jbu`riy bilimlendiriw engizildi. Ha`r bir bag`dar o`z na`wbetinde bir neshe bo`limge bo`linedi. Misali matematika, algebra, trigonometriya, is ju`rgiziw, komp`yuter texnikasin qollawdan ibarat. Ba`rshe ma`jbu`riy predmetler quramina jan`a kurslar kirgizildi.  jildan baslap ha`mme joqari basqish kollejlerinin` 0 protsenti sol bes bazisli sistema tiykarinda da`stu`rler menen is alip barilmaqta. Na`tiyje ma`jbu`riy tayarliq boyinsha bilimlendiriw ko`lemi qisqardi, sonin` menen bir qatarda da`stu`r teren`lestirilip u`yretiletug`in kurslar esabinan tig`izlasti.) tiykarinda AQShta da orta mekteplerdi qayta ko`riw baslang`an edi. 0 jillarda ma`jbu`riy bilimlendiriw ko`leminin` qisqariw protsessinde ja`nede shuqirlastirildi. Ha`tte ayirim kolledjlerde bul tarawda u`sh jan`a ingliz tili ha`m a`debiyati, matematika, siyasiy bilimler bazislari tiykarinda jumis alip barilmaqta. Bilimlendiriwdin` basqa tu`rleri bolsa maslastiriw da`wirine shekem a`melge asirilatug`in boldi. Amerikadag`i ko`zge ko`ringen G`Fouid KarnsgiG` pedagogikaliq orayi bul da`stu`rdi XXI a`sir da`stu`ri dep bahalanmaqta. Oqiw da`stu`rlerin qayta quriw protsessi Batisli Evropa ma`mleketlerinde de a`melge asirilmaqta. Misali Ulli Britaniyada bilimlendiriw wa`zirliginin` ma`slaha`tlerine muwapiq oqiw plani ha`m da`stu`rin bilimlendiriw mekemelerinin` o`zleri belgileydi. Sol ma`sla`ha`tlerge muwapiq 0  oqiw sag`atlari oqitiliwi sha`rt bolg`an yadro predmetler ingliz tili ha`m a`debiyati, matematika, din sabag`i, dene ta`rbiyasina ajiratiladi. Oqiw saatlarinin` basqa bo`legi bolsa, oqitiliwi sha`rt esaplanip, saylap aling`an predmetlerge (gumanitar, tabiyg`iy, matematik mazmundag`i) ajiratiladi. 0-jillardan baslap Ulli Britaniyada da AQShtag`i siyaqli u`yreniliwi ma`jbu`riy bolg`an pa`nleri oqiw setkasinin` yadrosin iyeleytug`in boldi. Qalg`an predmetlerdi saylap aliw oqiwshilar ha`m ata analar iqtiyarinda bolg`an. Jan`a dun`yanin` pedagogikaliq ideyalari Frantsiya ha`m Germaniya bilimlendiriwinede sezilerli ta`sir etedi. Germaniya toliqsiz orta mekteplerinde tiykarg`i predmetler menen bir qatarda tan`lap alinatug`in ximiya, fizika, shet tilleri kirgizilgen oqiw da`stu`rleri de a`melge asirilip atir. Bul oqiw da`stu`ri barg`an sayin toliqsiz orta mektep shen`berinen shig`ip, orta mektepler ha`mde gimnaziyalardi da orap almaqta. Frantsiya baslang`ish mekteplerinde bilimlendiriw mazmuni ana tili ha`m a`debiyati ha`mde matematikadan ibarat tiykarg`i tariyx, geografiya, tabiyg`iy pa`nler mag`liwmatlari ha`m jarislari protsessinde balalardi o`zin basqara aliw, bir birin qollap quwatlaw, dosliq ha`m birlikti ta`rbiyalawg`a tiykarinan itibar qaratiladi. Sonday qilip frantsuz mekteplerinin` mektepke shekemgi ha`m baslawish ta`lim basqishinda sawatxanliqqa, oqiwshinin` o`z ku`shi, talanti ha`m mu`mkinshiligine isenim ta`rbiyalanadi. Bul basqishta mektepte oqiwshinin` da`slepki basqishta qay xalda qabil etilip aliniwinan tisqari oni mektep xayatinda bas roldi oynawg`a eristiriwden ibarat.
Oqiwshilardi mekteptin` joqari basqishlarina puxta tayarlap beriwde baslawish klass mug`allimlerinin` juwapkershiligi ju`da` u`lken. Bul juwapkershilikti Ta`lim haqqindag`i 1997 jili Oliy ma`jilisinin` 1X sessiyasinda Ta`lim tuwrali nizam xa`m Kadrlar tayarlawdin` milliy da`sturi qabil etildi. Kadrlar tayarlawdin` milliy da`sturin islep shig`iwdin` tiykarg`i sebeple-rinen biri, respublikamizdin` demokratik xa`m xuqiqiy ma`mleket xa`m a`dil puxaraliq ja`miyetlik quriw jolinan izbe-iz ilgerlep baratirg`anlig`i, ma`m-leketlik ja`miyetlik siyasatinda shaxs ma`pin xa`m ta`limnin` birinshi da`rejede turiw, milliy o`zligimizdi an`lawdin` o`sip bariwi, bay milliy ma`deniy ta-riyxiy salt-da`sturlerimizge xa`m xalqimizdin` intelektual miyrasina hurme-tinin` artip baratirg`anlig`i bolip esaplanadi. Ja`ne sol na`rseni ayriqsha atap o`tiwimiz kerek, endigi ku`nde O`zbekistannin` dun`ya tsivilizatsiyasinin` integratsiyasi, Respublikanin` dun`yadag`i orni xa`m abiroyinin` artiwi bolip atirg`an o`zgerislerdin` tezlik penen a`melge asiriwi lazimlig`i pedagogik za`rurlik bolip qaldi. Kadrlar tayarlawdin` milliy da`sturinde, belgilengen barliq sharalar ush basqishta a`melge asiriliwi ko`rsetip berilgen yag`niy: