7-mavzu: Ob'ektlarning o'lchamlari va ularni o'lchash haqida g'oyalarni shakllantirish

Kichik guruhda bolalarni buyumlarning miqdor, kattaliklari bilan tanishtirish 
Miqdor,kattalik. Bolalarga predmetlarni katta-kichikligi bo‘yicha guruhlarga 
ajratishni, bir turdagi predmetlardan guruh tuzishni, “katta- kichik”ligini taqqoslab 
aniqlashni o‘rgatish. “Katta”, “kichik” so‘zlarining ma’nosini tushuntirish. Keskin 
farq qiluvchi va bir xil o‘lchamdagi ikki predmetning balandligi va eniga ko‘ra 
qiyoslash hamda qiyoslash natijalarini “baland”, “past”, “bir xil” so‘zlari bilan 
belgilab aytishni o‘rgatish. Predmetlarning o‘lchamini aniqlashda ajratilgan 
belgilari (“uzun-kalta”, 
“tor-keng”) bo‘yicha qiyoslab, ustiga va yoniga qo‘yish usullaridan foydalanishni
o‘rgatish. 
Kattalik. Kichik guruhda tarbiyachi bolalarga uzunligi, kengligi, balandligi, 
shuningdek, kattalik bo‘yicha butunlay keskin farq qiluvchi buyumlarni (tasmalar, 
qog‘oz, karton poloskalari, brusoklar va b.) taqqoslashni o‘rgatadi. Buyumlarning 
o‘lchamlari bo‘yicha nisbatlarini aniq so‘zlardan foydalanib ifodalashga o‘rgatadi: 
uzun-qisqa, uzunlikdari bo‘yicha bir xil (teng); keng-tor, kengligi bo‘yicha bir xil 
(teng) baland-past, balandligi bo‘yicha bir xil(teng); ortiq-kam, miqdori bo‘yicha 
bir xil (teng). 
Bunday taqqoslash uchun avval bir-biridan kattaligi bo‘yicha biror alomatiga ko‘ra 
farq qiluvchi buyumlar, masalan, kengligi jihatdan bir xil, bir xil rangli, bir xil 
materialdan tayyorlangan, uzunliklari bo‘yicha bir xil bo‘lgan lentalarni berish 
mumkin. Bir lenta ikkinchisidan biroz uzunroq (qisqaroq) bo‘lishi kerak. Bu 
bolalarning buyumlardagi masofa elementlarini ajratib yordam beradi. 
Miqdor,kattalik Bolalarga predmetlarni (3, 4, 5 tagacha) uzunligi, 
eniga ko‘ra bir-birining ustiga 
qo‘yib qiyoslashni o‘rgatish.
Narsalarning 
qalin-yupqaligini 
qiyoslash, “qalin”, “yupqaroq”, 
“bir xil” 

---

so‘zlarini nutqda to‘g‘ri qo‘llashni o‘rgatish. Uzunligi, kengligi har xil bo‘lgan bir 
necha predmetni (5 tagacha) bir- birining ustiga uzunligi, kengligiga ko‘ra ortib va 
kamayib boradigan tartibda qo‘yib qiyoslashni o‘rgatish (eng keng, torroq, yana 
torroq, eng tor tasma). Kattalik. Kichik guruhda bolalar har xil poloskalardan biror 
belgi (uzunlik, kenglik) ni topishga o‘rgatilgan edi. Mazkur bosqichda maktabgacha
yoshdagi bolalar bir vaqtning o‘zida uzunlikni, kenglikni topa olish va ularni 
taqqoslay olish malakasini egallab olishlari kerak. Masalan, tarbiyachi hamma 
bolaga 2 xil rangli va uzunligi har xil, ammo kengligi (eni) bir xil bo‘lgan lentalarni 
tarqatadi va bolalarga tanish bo‘lgan usul (masalan, yonma-yon qo‘yish) 
bilan qaysi lenta uzun, qaysi lenta qisqa (kalta) ekanini topish topshirig‘ini beradi. 
So‘ngra uzun poloskani tanlash va uning uzunligi bo‘ylab barmoqni yuritib 
chiqishni taklif qiladi. Tarbiyachi 
“Poloskaning kengligi qani?” — deb 
so‘raydi va o‘zi poloskaning eni bo‘ylab 
qo‘lini yuritadi, keyin esa uning bo‘yi 
bo‘ylab 
qo‘lini 
yuritib 
chiqadi. 
Bolalardan poloskaning uzunligi (bo‘yi)
kattami yoki kengligi (eni) kattami, deb 
so‘rash kerak, so‘ngra esa bo‘yi katta, 
eni esa kichik bo‘lishini tushuntirib
berish kerak. Eng qisqa poloskanii
qarash bilan ham tarbiyachi
bolalarni 
yuqoridagiga 
o‘xshash 
xulosaga olib keladi. Mashg‘ulotning 
oxirida bolalarga 
poloskalarning 
eni 
bo‘yicha 
taqqoslashni taklif qilish mumkin. 
Bolalar bir poloskani 
ikkinchi poloska ustiga qo‘yib, ular 
uzunliklari bo‘yicha har xil bo‘lsa ham, 
ammo enlari 
(kengliklari) 
bo‘yicha 
teng
ekanliklariga ishonch hosil qiladilar.
O‘rta guruhda bolalarni 
buyumlar orasidagi uzunlik, kenglik, 
balandlik bo‘yicha arzimas kichik farqlarni ilg‘ab olishga, har xil kattalikdagi 2
tadan ko‘p buyumlarni taqqoslay olishga o‘rgatish kerak.