7-mavzu pdf
Yüklə 127,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Urush va itstisod: davlat boshsaruvi. Millionlab kishi-
larning armiyaga safarbar silinishi va urush e^^tiyojlarini kondirishga xizmat kilishi, ishchi kz^ining etishmasligiga olib keldi va xomashyo, ozik-ovkat, iste’mol mollari ishlab chikarit keskin kamayib ketdi. Urushda katnashayotgan davlatlarning birortasi front va front orti ex,tiyojlarini tulik kondirish imkoniyatiga eta emasdi. Uru- shayotgan davlatlarning x,ukumatlari xalk; xujaligini tulik uruch' ex,tiyojlariga buysundirdilar. Bu maksadlar uchun sanoatda va bu- tun xujalik xayotida davlat boshkaruvi joriy kilindi. Xomashs zax,iralari davlatning kat’iy nazoratiga olindi. X,arbiy korxo- nalarni ishchi kuchi bilan ta’minlash maksadida barcha urushayotgai mamlakatlarda yalni majburiy mex,nat joriy kilindi. 1916-1918 yillardagi urush x;arakatlari. Urushning yakunla- nishi. «Verdendagi sirgin». 1916 yilning boshiga kelib chuzilib ketgan urush Germaniyani mukarrar x,alokatga olib kelayotganligi anik; bulib koldi. Mamlakat ichkarisida x,am unsiz norozilik x,ukm surardi. Anatantaga karshi x,al kiluvchi jangni kaerda boshlash kerak? Utgan yil kursatdiki, SHarkiy frontda buning iloji yuk;. Germaniya barcha e’tiborini yana Garbga karatishga majbur buldi. Ammo butun front buylab umumiy operatsiya utkazish uchun endi Germa- niyaning kuchi etarli emasdi. SHunda nemislar bitta mux,im joyda fransuzlarga zarba berishga k;aror kildilar. SHunday joy fransuzlar x,imoyasining mux;im bugini bulgan Verden edi. Bu erda nemis kumondonligining fikricha, fransuz diviziyalarini xuddi tegirmondek «maydalab» tashlasa buladi. Verdenda katta kuchlarni tuplagan nemislar 1916 yil 21 fev- ralda x,ujum boshladilar. Nemislarning ogir artilleriyasi fransuzlar pozitsiyasini ayovsiz bombardimon k;ildilar. K^alin urmon urnida singan yogochlar uyumi koldi, xolos. Fransuzlar frontnnng boshka 1sismlaridan diviziyalarini Verdenga junatishga maj- bur buldilar. Verden fransuzlar uchun urushning asosiy jangiga aylandi. Verden kal’asiga keladigan yulni fransuz askarlari «mukaddas yul», «jannatga yul» deb atadilar. CHunki bu yuldan kelgan jangchilardan juda ozchiliklariga tirik solish nasib etdi. Oktyabr oyiga kelib fransuzlar 400 ta batareyadan nemislar pozitsiyasini uvda tutdilar. Nemislarning pozitsiyasi er bilan yakson kilindi. Verdenda Germaniya 600 ming kishisidan ayrildi, fransuzlar esa 360 ming kishisini yukotdilar. Verdendagi oy- lik jang mak;sadsiz kirginning ramziga aylanib koldi. May oyida Avstro-Vengriya Trentinoda x,ujumga }^ib, Italiya armiyasini kakshatkich maglubiyatga uchratdi. Antanta Rossiyaga mu- rojaat 1dildi. 1916 yil 4 iyun k}shi general Brusilov boshchiligi- dagi ruslarning Janubi-Farbiy fronti Avstro-Vengriya armiyasi- ga karshi x,ujum boshladi. Bu jang tarixda «Brusilov' yorib utishi» nomi bilan soldi va 1914-1918 yillardagi jax,on urushining eng yorkin vokealaridan biri buldi. Avstro-Vengriya kushinlari kurol-aslax,alarini tashlab tar- tibsiz kocha boshladilar. Germaniyaning yordamisiz Gabsburglar imperiyasining tor-mor bulishi anik; bulib koldi. Germaniya omad- siz ittifokchisini kutkarish uchun Garbiy frontdan 11 ta diviziya- ni olib, avstriyaliklarga yordamga tashlashga, Verdenda x,ujumni tuxtatishga majbur buldi. Brusilov armiyasining muvaffakiyati ingliz-fransuz armiya- sining 1916 yil 1 iyulda Somma daryosida karshi x,ujumga utishi uchun imkoniyat yaratdi. Dastlab x,ujumning kutilmaganda boshlap- ganligi va artilleriyaning kuchli yordami tufayli ingliz-fransuz kushinlari muvaffakiyat kozondilar. Ammo muvaffakiyat u ? vaktida rivojlantirilmaganligi sababli nemislar kushimcha kuchlarini jalb kilib, ax,volni uzgartirishga zrishdilar. Urush bu erda xam uzok chuziladigan xarakter oldi. Okoplarda utirgan 35- SHu>;rat Ergashev 545 nemis soldatlari ular tomon pulemyotdan uk uzib, yurib kelas!- gan bax,aybat temir mashinalarni k)fkinch va x,ayrat bilan kuz;p dilar. Bu birinchi tanklar edi. Ular x,ali mukammal bulmasa-da, inglizlar bundan oldin 35 kun jangk^1lib ololmagan mux,im punkt larni egallab oldilar. Ammo birinchi tanklar juda kuchsiz va kam sonli bulganligi sababli urushning borishiga katta ta’sir u i kazishi mumkin emasdi. Noyabrning oxirida jang butunlay sundi. X,ar ikkala tomondai 1 mln 300 ming kishi ?^alok buldi. Ingliz va fransuz kushinlari 200 km^ x,ududni egallab olishga erishdilar. Nemislarnish mustaxdsam x jim o h ch i z i gi yorib utilmagan bulsa-da, Somma jansh urush takdirida katta rol uynadi. Yüklə 127,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|