8-ma’ruza korxonaning daromadi va foidasi

8.3.Optimal ishlab chiqarish hajmlarini aniqlash va daromadni maksimal darajasini aniqlash
Ishlab chiqarishning o‘sishi bilan korxonaning foydasi nafaqat xarajatlarning kamayishi, balki ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sonining ko‘payishi hisobiga oshadi. Shunday qilib, mahsulot ishlab chiqarish hajmi qanchalik katta bo‘lsa, korxona tomonidan olingan foyda shuncha ko‘p bo‘ladi.
Mahsulot tannarxini pasaytirish uchun kurashda eng muhim narsa bu korxonaning ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyatining barcha sohalarida qat῾iy iqtisodga rioya qilishdir.


8.4.Korxona rentabelligi
Hisobot davrida korxona tomonidan olingan daromadning mutlaq miqdori uning faoliyati samaradorligini to‘liq tavsiflamaydi. Korxonaning faoliyati va rivojlanishi samaradorligini baholash uchun foydani iqtisodiy faoliyatda ishlatiladigan resurslar bilan o‘lchash kerak. Ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyati natijalarini tahlil qilish uchun rentabellik ko‘rsatkichlarining uchta asosiy guruhi qo‘llaniladi: sotish, aktivlar (kapital) va sotish.
Daromadlilik - bu korxonaning rentabelligi, iqtisodiy faoliyatning yakuniy natijalarini aks ettiruvchi sanoat korxonasi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligining ko‘rsatkichidir.
Rentabellik – xo‘jalik faoliyatining samaradorlik darajasini bildiruvchi ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, u ma`lum vaqt (yil,oy,kvartal) davomida ishlab chiqarish faoliyatining foydaliligi (yoki zararliligini) ko‘rsatadi.
Korxona rentabelligi olingan foydani qilingan sarflarga taqqoslash orqali aniqlanadi va u foizlarda o‘lchanadi.
Rentabellik nazariyasida uning bir qancha turlari mavjud bo‘lib, ular jumlasiga quyidagilar kiradi:

• 
  sotish rentabelligi;
  
• 
  asosiy faoliyat rentabelligi;
  
• 
  xususiy kapital rentabelligi;
  
• 
  asosiy kapital ( fondlar ) rentabelligi;
  
• 
  permanent kapital rentabelligi;
  
• 
  aylanma kapital rentabelligi;
  
• 
  qarzga olingan kapital rentabelligi;
  
• 
  real asosiy kapital rentabelligi;
  
• 
  investirlangan kapital samaradorligi.
  

1)Sotish rentabelligi deganda, har bir sotilgan mahsulot summasiga qancha xarajat qilinganlikdarajasi tushuniladi. Demak, bu ko‘rsatkich sotilgan mahsulot qiymati bilan ana shu mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlarni taqqoslash asosida yuzaga keladi. Bunday koeffitsient baholash siyosatidagi o‘zgarishlarni va sotilgan mahsulot tannarxini nazorat qilish bo‘yicha korxonaning qobiliyatini tavsiflaydi.
Sotish rentabelligini quyidagi formula orqali ifodalash mumkin

2) Asosiy faoliyat rentabelligi– ishlab chiqarishning foydaliligi, natijaliligidir. Bu ko‘rsatkich ishlab chiqarish samaradorligini tavsiflaydi va quyidagicha ifodalanadi

3)Xususiy kapitalning rentabelligi – korxona (firma), tarmoq xususiy kapitalining foydaliligi va natijaliligidir. U quyidagi formula yordamida aniqlanadi


Bunday koeffitsiyent xususiy kapitaldan foydalanish darajasini, ya`ni korxona tomonidan xususiy kapitalning o‘rtacha qiymatiga qancha sof foyda olinganligini ko‘rsatadi.
4) Asosiy kapital (fondlar) rentabelligi – asosiy fondlar va boshqa oborotdan tashqari aktivlarning foydaliligi. U quyidagicha aniqlanadi