8-ma’ruza mavzu: abs va uning elementlarini tadqiq qilish

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishdan Avtomatik rostlash sistemasi
o’quv uslubiy majmua

8-MA’RUZA


MAVZU: ABS va uning elementlarini tadqiq qilish: ABS ni tadqiq qilish masalalari. Avtomatika elementlarini matematik ifodalash. ABS ni matematik ifodalash. ABS ning ish tarzi. ABS ning dinamik tavsiflari. Signal uzatish funksiyasi.
Reja:

1. 
   Avtomatik boshqarish sistemalarining klassifikasiyasi.
   
2. 
   Sistemaning ichki dinamik xususiyatiga asoslangan klassifikasiyasi.
   
3. 
   ABSlarning dinamik va statik tenglamalari.
   
4. 
   Statik va astatik boshqarish.
   
5. 
   Chiziqlantirish.
   
6. 
   Laplas o’zgartirishi.
   
7. 
   Tipik kirish signallari.
   
8. 
   Uzatish funksiyasi.
   
9. 
   ABSlarning chastotali xarakteristikalari.
   

Adabiyotlar:

1. Yusupbekov N.R. va boshqalar. “Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari”, -Toshkent, 1997 y.
2. Yusupbekov N.R. va boshqalar. “Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish.”, -Toshkent, 1982 y.
3. Mansurov X.N. “Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish”,-Toshkent 1987 y.
4. Mayzel M.M “Osnovы avtomatiki i avtomatizatsii proizvodstvennыx protsessov ”, - Toshkent, 1964
5. Tuzuvchi F.S.Mirzaxo’jaeva. «Avtomatik boshqarish nazariyasi kursini o’rganish bo’yicha metodik qo’llanma: Asosiy tushunchalar va ta’riflar.»
Toshkent,1990 y., 15-30-betlar.

1. 
   Avtomatik boshqarish sistemalarining klassifikasiyasi.
   

Boshqarish sistemalarining tasnifini quyidagi sinflarga bo’lish mumkin:
1.Sistema va boshqarish jarayoni haqidagiaxborotga bog’liq holda;
2.Sistemaning ichki dinamik xususiyatiga asoslangan holda.
Birlamchi manba va tajribaga asoslangan holda tekshirilayotgan ob’ekt to’g’risida olingan har qanday ma’lumotlar majmuasiga axborot deyiladi.
Axborot ikki xil bo’ladi: kerakli boshlang’ich axborot va ishchi axborot.
Sistemani qurishdan va ishga tushirishdan oldin loyihalovchining ixtiyorida bo’lgan axborotga kerakli boshlang’ich axborot deyiladi, ya’ni bu konkret ABS sini realizasiya qilish uchun etarli bo’lgan axborotdir.
Kerakli boshlang’ich axborot to’liq va noto’liq bo’ladi; birinchi holda tekshirilayotgan jarayon va boshqarilayotgan ob’ektning xarakteristikasini to’liq bilish talab etiladi va sistema ishlash jarayonida boshqarilish ob’ektining o’zgaruvchi xususiyatlari aniqlanmaydi; ikkinchi holda tekshirilayotgan boshqarish ob’ektining to’liq xarakteristikasi talab etmaydi, chunki boshqarish ob’ektining etishmagan yoki aniqlanmagan xususiyatlarini sistemaning o’zi ishlashi jarayonida aniqlab oladi.
To’liq kerakli boshlang’ich axborotga ega bo’lgan sistemalar oddiy sistemalar deb ataladi.
Tashqi ta’sir o’zgarishiga moslanish xususiyatiga ega bo’lgan sistemalarni o’zi avtomatik ravishda sozlanadigan yoki adaptiv sistema deyiladi. Bgnday sistemalarda kerakli boshlang’ich axborot noto’liq bo’ladi.
Sistemaning ishlash jarayonida aniqlanadigan axborotga ishchi axborot deyiladi.
O’z navbatida oddiy avtomatik boshqarish sistemalari uch turga bo’linadi:
1. Stabillash sistemasi yoki avtomatik rostlash sistemasi.
bunday sistemalarda rostlanuvchi (boshqariluvchi) kattalikning berilgan qiymatini bir xil holatda berilgan aniqlikda ushlab turiladi (1-rasm.)


x(t) rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymati.
u(t) rostlanayotgan kattalik.
2.Proporsional boshqarish sistemalari.
Bunday sistemalarda boshqarilayotgan kattalikning berilgan qiymati oldindan belgilangan dastur bo’yicha o’zgaradi (2-rasm).
3.Taqlidiy sitema (kuzatuvchi sistema).
Bu sistemalarda boshqarilayotgan kattalikning berilgan qiymati juda keng chegarada ixtiyoriy qonun bo’yicha o’zgarishi mumkin. Odatda bu qonun qandaydir tashqi ta’sir orqali beriladi, bu tashqi ta’sirga biz ta’sir ko’rsata olmaymiz,lekin bu tashqi ta’sirni inobatga olishimiz shart. Misol tariqasida radiolokator antennasini keltirish mumkin. Radiolokatorning antennasi samolyotning xarakatigamuvofiq aylanishi kerak. Boshqacha qilib aytganda samolyot xarakatini kuzatib turishi kerak (samolyot xarakatiga taqlid qilib xarakatlanishi kerak).