8-ma’ruza Mavzu: O‘quv jarayonini tashkil etishning asosiy shakllari Reja: 1
Yüklə 38,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
8-ma’ruza Mavzu: O‘quv jarayonini tashkil etishning asosiy shakllari Reja: 1. O‘quv jarayonini tashkillashtirish va o‘qitish shakllarining tushunchalari. 2. O‘qitish shaklining genezisi. Ta’lim muassasalari oldida turgan vazifalarning ijobiy hal etilishi mashg‘ulot (ta’lim jarayoni) mazmuni, ta’lim shakli, metodlari hamda vositalarining samaradorligiga bog‘liq bо‘ladi. Ta’lim shakli, metodlari va vositalari talabalarni (о‘quvchilarni) ma’naviy jihatdan tarbiyalash, ularda chuqur bilim va dunyoqarashni shakllantirishga xizmat qiladi. Ta’lim shakli о‘qituvchi va о‘quvchining belgilangan tartibda, muayyan maqsadga muvofiq ma’lum rejimda tashkil etiladigan faoliyatlarining tashqi ifodasidir. Qadim zamonlardanoq jamiyatning yetuk kishilari о‘qitish ishini tashkil qilishning ijtimoiy taraqqiyot ehtiyojlarigajavob beradigan shakllarini topishga uringanlar. Hozirgi vaqtda Respublika ta’lim muassasalarida о‘qitishning quyidagi shakllaridan foydalanilmoqda . (SH. Umarov. «Uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarishning integratsiyalashuvi». T., 2005. (B.M.I.)) О‘qitishni tashkil etish shaklining paydo bо‘lishi insoniyat jamiyatining rivojlanishi bilan birga amalga oshgan. О‘quv jarayonini tashkil etishning eng qadimiy shakli - balki yakkalashtirilgan о‘qitish bо‘lsa kerak. О‘qitishning keyingi bosqichi - yakkalashtirilgan-guruhiy о‘qitish usuli bо‘lgan. XVII asr boshlarida о‘quv jarayonini tashkil etishning bunday shakli jamiyat talabiga javob bera olmay qolgan va guruhiy о‘qitishning dastlabki kurtaklari paydo bо‘lib, keyinchalik ular sinf-dars tizimining asosi bо‘lib xizmat qilgan. Odatda, sinf- dars tizimini ishlab chiqish va joriy qilinishini mashhur didakt Y.A. Komenskiy nomi bilan bog‘laydilar. О‘qitishni tashkil etishning bunday shakliga quyidagilar xosdir: • mashg‘ulotning asosiy birligi darsdan iborat; • sinfda о‘quvchilar yoshlariga kо‘ra birlashtiradilar; • maktabda о‘qitishning davri; • mashg‘ulotlar barcha uchun majburiy; • tо‘liq yil uchun mashg‘ulot, tanaffus va ta’til jadvallari mavjud; • sinfdagi barcha о‘quvchilarning ishini yagona reja asosida, bir mavzu bо‘yicha amalga oshiriladi; • о‘quv jarayoniga о‘qituvchi rahbarlik qiladi. Interfaol dars bosqichlari. Interfaol darsning vaqtlar bо‘yicha bosqichlari (taxminiy tuzilishi) quyidagicha bо‘lishi mumkin: 1-bosqich. Motivatsiya va yangi mavzuni e’lon qilish - dars umumiy davomiyligining 10 foizi; 2-bosqich. Avvalgi darsda о‘tilgan materiallarni mustahkamlash (takrorlash) - dars umumiy davomiyligining 20 foizi; 3-bosqich. Yangi materialni о‘rganish - dars umumiy davomiyligining 50 foizi; 4-bosqich. Boholash - dars umumiy davomiyligining 10 foizi; 5-bosqich. Darsga yakun yasash (debrifing 1 , refleksiya 2 ) - dars umumiy davomiyligining 10 foizi. Albatta, ushbu dars tuzilishidagi vaqtlar taqsimotini shartli qabul qilish mumkin. Darsning о‘ziga xos xususiyatlari (mavzu, foydalinalaëtgan metod, qо‘llanilaëtgan texnologiya, о‘qitish davri, darsning turi va boshqalar)ga va о‘qituvchining ixtiëriga kо‘ra, u ëki bu bosqich vaqtlari qisqarishi ëki uzayishi mumkin. Lekin, darsda yuqoridagi bosqichlarining barchasini foydalanish maqsadga muvofiq bо‘ladi. Interfaol darsning sifatiy bosqichlari. 1 Debrifing –tajribada qatnashayotgan subyektga tajriba maqsadlarini ma’lum qilish va agar, zarurarat bо‘lsa, yolg‘on yoki tadqiqotga zarar keltiradigan elementlarni qо‘llamasliklari haqida axborot. 2 (lot. reflexio — orqaga murojaat) - inson diqqatini о‘ziga va о‘zining shaxsiy faolligiga qaratish, shuningdek ularni qandaydir qayta tushunish. Motivatsiya – darsning boshlang‘ich bosqichi bо‘lib, о‘quvchilarni diqqatini о‘rganilaëtgan materialga qaratish, ularni qiziqtirish, materialni zarurligi va foydaligini kо‘rsatishga mо‘ljallangan. О‘quv materialarini о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirish samaradorligi kо‘p jihatdan motivatsiyaga bog‘liq. Mustahkamlash – materialni о‘quvchilar tomonidan nafaqat butunlay о‘zlashtirish va qiziqtirishni kо‘taradigan, balki ularning ongida ushbu predmetda qо‘llanilaëtgan bilim va metodlarning ketma-ket mantiqiy tuzilishini shakllantiradigan darsning muhim bosqichidir. Yangi materialni о‘rganish – darsning bosh maqsadli bosqichi bо‘lib, unda о‘quvchilar yangi bilimlar oladilar. Ushbu bosqichda asosiy e’tiborni о‘quvchilar bajarish mobaynida zaruriy bilim, kо‘nikma va malaka olishlariga imkon beradigan vazifalar tanlanishiga qaratish kerak. Vazifalarni tanlashda bundan 3500 yil avval buyuk Xitoy mutaffakiri Konfutsiy tomonidan aytilgan «Eshitaman va esdan chiqaraman, kо‘raman va xotiraga olaman, bajaraman va tushunaman» degan dono gaplarini ëdda tutmoqlik lozim. Baholash – о‘quvchilarni bilim olishlarini rag‘batlantiradigan darsning muhim bosqichidir. Baholash egiluvchan, ochiq, xolis va haqqoniy bо‘lgandagina, rag‘batlantiruvchi bо‘lishi mumkin, aks holda, о‘quvchilarni о‘rganayotgan fanidan bezishlari va unga qiziqishlarini pasaytirishi mumkin. Shuning uchun, darsning ushbu bosqichida ehtiëtkorona ish tutilishi lozim. Bu bosqichda jamoaviy, о‘z-о‘zini, guruhlardagi va sh.k. baholashlarni qо‘llash maqsadga muvofiq. Interfaol darslarda – ballarni tо‘plash va jamoaviy baholash yaxshi natijalarga olib kelishi mumkin. Debrifing – darsga yakun yasash. Darsning yakuniy bosqichida darsda о‘tilgan materiallardan о‘quvchilarga nimalari ma’qul bо‘lgani, nimalar ëqmaganligi sо‘raladi va mos takliflar yig‘iladi, о‘tilgan materiallar umumlashtiriladi hamda kundalik turmush bilan bog‘lanadi, bu bilan о‘quvchilarni keyingi materiallarni mustaqil ravishda chuqurroq о‘rganishga yо‘naltiriladi. XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk chex pedagogi Y. A. Komenskiy (1592—1670) tarixda birinchi bо‘lib maktab ta’limida sinf — dars tizimini yaratdi. Y. A. Komenskiyning ta’limni tashkil qilish haqidagi qarashlari bir kator jiddiy qarshiliklarga uchragan bо‘lsa ham g’arb mamlakatlariga juda tez tarqaldi va ta’limni tashkil qilishning birdan-bir shakli deb e’tirof etildi. Sinf — yoshi va bilimi jihatdan bir xil bо‘lgan ma’lum miqdordagi о‘quvchilar guruhidir. Dars deb bevosita о‘qituvchining rahbarligida muayyan о‘quvchilar guruhi bilan olib boriladigan ta’lim mashg’ulotiga aytiladi. Dars — о‘quv ishlarining asosiy tashkiliy shaklidir. Dars — о‘quv ishlarining markaziy qismidir. Maktablarimiz bosib о‘tgan tarixiy davr ichida ta’limni tashkil qilish shakllari о‘zgardi, rivojlandi. Hozir maktablarimizda qо‘llanilayotgan sinf — dars tizimi quyidagi tashkiliy shakllarda olib boriladi: 1. Har qaysi sinf yoshi va bilimiga kо‘ra bir hil darajadagi bolalarning doimiy guruhiga ega bо‘ladi. 2. Dars mashg’uloti asosan 45 minutga mо‘ljallangan bо‘lib, qat’iy jadval orqali olib boriladi. 3. Dars bevosita о‘qituvchining rahbarligida jamoa va yakka shaklda olib boriladi. 4. Dars о‘tilayotgan materialning mazmuniga qarab xilma-xil usul bilan olib boriladi, ta’lim tizimining bir qismi sifatida, albatta, tugallangan bilim beradi va navbatdagi bilimlarni о‘zlashtirish uchun zamin yaratadigan qilib uyushtiriladi. Ayni paytda, maktablarimizda ta’limni tashkil qilish shakllari ikki turda olib borilmoqda. 1. Sinf— dars shaklida olib boriladigan mashg’ulotlar. 2. Amaliy va tajriba ishlari shaklida olib boriladigan mashg’ulotlar. Sinf—dars shaklida olib boriladigan mashg’ulot о‘qituvchining kundalik о‘quv materialini tizimli bayon qilib berishni, xilma-xil usullardan foydalanishini, о‘quvchilarning bilim, kо‘nikma va malakalarini izchillik bilan xisobga olib borishni, о‘quvchilarni mustaqil ishlashga о‘rgatishni о‘z ichiga oladi. Amaliy va tajriba ishlari shaklida olib boriladigan mashg’ulotlar sinf sharoitidan tashqarida, о‘quv ustaxonasi, tajriba yer uchastkalarida ekskursiyalar о‘tkazish yо‘li bilan olib boriladi. Hozirgi zamon didaktikasi kо‘p yillar davomida tо‘plangan о‘qitish qoidalari, fan yutuqlari va ilg’or tajribalar asosida boyib bormokda deyishga asos bor. Ammo о‘quv jarayonining xamma qismlarini о‘qitishni tashkil qilishning mazmuni, usullari, vositalari va shakllari bilan munosabatlari yaxshi ochib berilmagan. Bularning hammasi didaktik qoidalardan amalda foydalanishni qiyinlashtiradi. Maktab oldida turgan yangi vazifalar va extiyojlar о‘quvchilarga beriladigan ta’lim va tarbiya sifatini oshirish, uni yanada rivojlantirish va yuqori bosqichga kо‘tarishni talab qiladi. О‘qituvchi о‘zining aniq sharoitlari va imkoniyatlariga kо‘p mos keladigan о‘quv jarayonini ongli ravishda tanlab olishi foydadan holi emas. Bu ish darsning muhim tomonlarini tanlashdagi tavakkalchilikka, bilim, kо‘nikma va malakalarni о‘zlashtirish jarayonini boshqarishga qandaydir tasodifiy yondashishga yо‘l qо‘ymaydi. Darsga qo’yiladigan talablar Dars, yuqorida aytib о‘tilganidek, о‘qitishni tashkil etishning о‘zgarmas shakli emas. О‘quv amaliyoti va pedagogik tafakkur doimo uni takomillashtirish yо‘llarini izlaydi. Bu sohada turli xil kо‘rik-tanlovlar, jumxuriyat miqyosida о‘tkazilayotgan pedagogik о‘qishlarda о‘rtaga qо‘yilayotgan ilgor о‘qituvchilarning fikr va muloxazalari diqqatga sazovordir. Turli-tuman fikr va muloxazalarni xisobga olgan holda dars quyidagi umumiy didaktik talablarga javob berishi lozim: 1. Har bir dars ma’lum bir maqsadni amalga oshirishga qaratilgan va puxta rejalashtirilgan bо‘lmogi lozim. 2. Har bir dars mustahkam g’oyaviy-siyosiy yо‘nalishga ega bо‘lmog’i lozim. 3. Har bir dars turmush bilan, amaliyot bilan bog’langan bо‘lmogi lozim. 4. Har bir dars xilma-xil usul, uslub va vositalardan unumli foydalangan holda olib borilmog’i lozim. 5. Darsga ajratilgan har bir soat va daqiqalarni tejab, undan unumli foydalanmoq lozim. 6. Har bir dars о‘qituvchi va о‘quvchilarning faolligi birligini ta’minlamog’i lozim. 7. Darsda о‘quv materiallarining mazmuniga oid kо‘rsatmali qurollar, texnika vositalari va kompyuterlardan foydalanish imkoniyatini yaratmoq lozim. 8. Dars mashg’ulotini butun sinf bilan yoppasiga olib borish bilan har qaysi о‘quvchining individual xususiyatlari, ularning mustaqilligini oshirish xisobga olinadi. 9. Har bir darsda mavzuning xarakteridan kelib chiqib, xalqimizning boy pedagogik merosiga murojaat qilish va undan foydalanmoq imkoniyatini izlamoq lozim. Yüklə 38,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|