8-mavzu: diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash: Q‘zbekiston tajribasi reja: Fundamentaliz va Ekstremizmni keltirib chiqaruvchi omillar

Noan’anaviy diniy tashkilot yoki oqim 
deganda bir mintaqa, 
hudud aholisi uchun begona bo’lgan, muayyan tarixiy sharoit yoki 
ijtimoiy vaziyat sababli o ’sha erga kirib kelgan yoki kirishga harakat 
qiladigan dinlar tushuniladi.
XIX asr o ’rtalari XX asr boshlariga kelib Evropa, Amerika va 
Osiyo qit’alarida "payg’ambarlik" va "armageddonizm" epidemiyalari 
avj oldi. AQShda 1840 yillarda "millerizm" nomi ostida paydo bo’lgan 
harakat tez orada boshqa hududlarga ham tarqaldi. Natijada, aksariyat 
yirik dinlar doirasida yangi, "islohotchi" oqimlar yuzaga keldi.
Ulardan, 
xristianlik 
doirasida 
"Iegovo 
shohidlari" 
va 
"Mormonlar"ni, islom dini doirasida "Bahoiylar", "Ahmadiylar" va 
"Qora musulmonlar"ni, hinduiylik doirasida "Xalqaro Krishnani anglash 
jamiyati"ni sanash mumkin.
Bahoiylik 
- XIX asrda Eronda bobiylik y o ’nalishi zamirida 
vujudga kelgan diniy yo ’nalish. Sherozlik Sayid Ali Muhammad (1819- 
1850) 1844 yilda Bob (arabcha "eshik"), y a’ni yangi davrga "eshik" 
nomini olib, yaqin orada "Xudo elchisi"ning namoyon bo ’lishi,
140

---

kishilarga yangi davrning asosiy qonunlari va nizomlarini in’om etishini 
targ’ib qila boshlagan.
Bobning yirik izdoshlaridan biri Mirza Husayn Ali Nuriy (1817- 
1892) 1863 yilda Bob bashorat etib ketgan xudoning elchisi uning o ’zi 
ekanini e ’lon qiladi va Bahoulloh, y a’ni "Allohning jilosi" nomini oladi. 
Ushbu yo’nalishnning nomi ham Bahoullohning nomidan olingan.
Bahoulloning "Kitobi Aqdas" ("Eng muqaddas kitob") va "Kitobi 
Iqon" ("Mustahkam ishonch kitobi") asarlari bahoiylik ta’limotining 
asoslarini tashkil etadi. Y o ’nalish asoschisi o ’ziga islom dini e ’tiqodiga 
ko ’ra, olamlaming Yaratuvchisi bo ’lgan "Allohning jilosi" nomini qabul 
qilgan bo’lsa-da, bahoiylar aqidasiga ko ’ra, bahoiylik mustaqil din, u 
biror bir dindan ajralib chiqqan sekta ham, mazhab ham emas, deb 
hisoblanadi.
Bahoiylik Hindiston, Uganda, Keniya, Eron, Misr, AQSh, Kanada 
kabi 
qator mamlakatlarda 
tarqalgan. 
Hozirgi 
vaqtda 
dunyoda 
bahoiylaming 9 ta ibodat uyi, 200 ga yaqin milliy hamda bir qancha 
mahalliy diniy majlislari mavjud. Bahoiylaming umumiy miqdori 
taxminan 6 million kishini tashkil etadi.
Bahoiylik ta’limotiga ko’ra:
- barcha dinlar bir ildizdan paydo bo’lgan va payg’ambarlar 
birodar hisoblanadi;
- Ibrohim, Muso, Iso va Muhammad payg’ambarlardan tashqari 
Budda, Zardusht, Krishna, Bob va Bahoulloh ham payg’ambar 
hisoblanadi. Bahoiylikda ular eng buyuk 9 ta payg’ambar sifatida e ’tirof 
etiladi;
- xudo har ming yilda Er yuziga yangi payg’ambar tushiradi;
- jannat va do’zax, oxirat, shayton va farishtalar inkor qilinadi;
- hozirgi barcha dinlar bir-birini inkor qiladi, shuning uchun ham, 
ulami birlashtirish va insonlar orasidagi turli farqlami y o ’qotish lozim. 
Bahoiylar da’vosiga k o ’ra, bunday birlashtiruvchilik vazifasini bahoiylik 
bajarishi lozim.
- Vatan, millat degan tushunchalar m a’nisiz hisoblanadi. Zero, 
ulaming fikricha, Eryuzining ham m ajoyi Vatan hisoblanadi.
141

---

Bahoiylikda ruhoniylar yo’q. Mahalliy jamoalami yilda bir 
marotaba 21 aprel kuni yashirin ovoz berish yo’li bilan saylanadigan 9 
kishidan iborat Mahalliy diniy majlis boshqaradi. Bahoiylar yirik 
jamoasi mavjud bo ’lgan har bir davlatda M illiy diniy majlis saylanadi. 
O ’z navbatida M illiy diniy majlis vakillari 9 kishidan iborat bo’lgan 
Umumjahon Adolat Uyi a ’zolarini saylaydilar. Har besh yilda 
saylanadigan 
Umumjahon 
Adolat 
Uyi 
umumjahon 
bahoiylar 
jamiyatining faoliyatini boshqarib boradi.
Bahoiylikda har biri 19 kunlik 19 oydan iborat b o ’lgan diniy 
taqvim qabul qilingan. Har 19 kunda jamoaning barcha a ’zolari ibodat 
qilish, jamoa bilan bog’liq ishlami muhokama qilish, o ’zaro birodarlik 
aloqalarini mustahkamlash uchun yig’iladilar.
Kuniga uch marta Isroilning Akka shahriga qarab ibodat qilinadi. 
Umumiy ibodat duo o ’qish, meditatsiya hamda bahoiylikning asosiy 
kitoblari va jahon dinlari muqaddas kitoblaridan matnlar o ’qish orqali 
amalga oshiriladi. Har yili 2 martdan 20 martgacha bahoiylar kun 
chiqardan kun botgunga qadar ovqat va suvdan o ’zlarini tiyib, ro ’za 
tutadilar.
Bahoiylaming muqaddas ibodatxonasi Akka shahrida joylashgan. 
Xayfa shahri muqaddas shahar hisoblanib, dunyo bahoiylarining 
ziyoratgohi hisoblanadi. Bu erda Bob ibodatxonasi, 1957 yilda 
bahoiylikning rahbarlik organi sifatida tashkil etilgan Umumjahon 
Adolat Uyining qarorgohi joylashgan.