8-mavzu. Estetika nazariyasi Reja: Estetik anglash tushunchasi va uning individual xarakteri
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kaykovus
«Qobusnoma» asarida, estetikaning muhim tushunchasi-go‘zallik va uning so‘zdagi ifodasi, ma’naviy merosia o‘z munosabatini bildiradi. «Bilgilki, xalqning rasmi, odati shunday: yugurib-elib, qidirib–axtarib dunyodan biror narsa hosil qiladi va bu topgan narsasini o‘zining eng yaxshi ko‘rgan kishisiga qoldirib ketadi. Men dunyoda mana shu so‘zlarni hosil qildim, sen esa men uchun eng qimmatbaholigimsan». Qobusnomada estetik qadriyatlar axloqiy qadriyatlarga o‘rab bayon qilingan. 44-bobda insonning go‘zal fazilatlari haqida so‘z boradi. Dono pand-nasihatlar mazmuni go‘zal xulqli komil insonga qaratilgan bo‘lib, ilohiy va dunyoviy go‘zalliklarni qadrlashga da’vatlar bilan nurlantirilgan. Ahmad yugnakiy – «Hibbatul haqoyiq», Firdavsiy «Shohnoma» asarlarida estetik fikrlarni bayon etgan. Alisher Navoiy falsafiy, adabiy – estetik qarashlari mehvarida komil inson tarbiyasi uning go‘zalliklar ko‘rilovidagi hayot tarzi qanday bo‘lishi kerak, degan masala turadi. «Nafis san’at inson ma’naviy olami, kamoli uchun kalit», «bizga yana bir shifo dorisi berilgan bo‘lib, u san’atdir. Go‘zallik yaratuvchi san’atkorlar chizgan rasmlar mo‘‘jizakor bo‘lib, ular inson ruhiga mayin ta’sir qilish qudratiga ega» deb ta’kidlaydi u. Shuningdek, Alisher Navoiy «Majolis-un nafois», «Mezon- ul- avzon», «Mufradot» asarlarida ham nafosat ilmi to‘g‘risida fikr yuritadi. U «Qori navo» kuyining bastakori. Iste’dodli musiqiy talabalarning ustozi. Navoiy adabiy-estetik qarashlarida so‘z san’ati va estetik tafakkur taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi. Unda badiiy adabiyot ma’naviy hayotning muhim bir sohasi bo‘lib, san’atkor inson ma’naviy ehtiyojiga, insof va adolatning barqaror bo‘lishiga xizmat qilishi, eng yaxshi insoniy xislat va fazilatlarni targ‘ib etishi, kitobxon ongi, hissi va didiga ta’sir ko‘rsatishi muqarrardir, degan g‘oya ustuvordir. Abdurahmon Jomiy. Forobiy, Ibn Sinolar umuman musiqaning kishi xulqiga ta’siri to‘g‘risida gapirgan bo‘lsalar, Jomiy musiqaning (maqomning) tarbiyaviy ahamiyati to‘g‘risida «Risolai Musiqiy» asarida quyidagilarni yozadi, «Bilki, kishiga lazzat baxsh etishdan iborat umumiy xususiyatdan tashqari 12 maqomdan har biri, har bir ovoz va sho‘‘ba maxsus ta’sir kuchiga ega. Ushshoq va navo qudrat hamda jasurlik uyg‘otadi, vaholanki, ovoz bunday ta’sir kuchiga ega emas»... Mazkur asarda musiqa nazariyasi, uning turlari, ijro usullari va sozlar haqida keng ma’lumot berib, musiqaning taraqqiyot davrlari xususida ham to‘xtaladi. XV asr shoiri Ahmadiy «Majoziy» uslubda yozgan «Sozlar munozarasi» asarida musiqa va she’riyat o‘rtasidagi aloqadorlik, ularning hamohangligi, inson ruhiyatiga estetik ta’siri, tanbur, ud, chang, kubuz, rubob va boshqa musiqiy asboblarida sozlar bir-birlari bilan munozara bahs qiladilar deb yozadi. Uningcha, tanbur – do‘mbira o‘z san’atini maqtaydi. Ud – uni rad qiladi va o‘zini ta’riflaydi. Nihoyat, munozaraga «Piri xarobot(soqiy) aralashib, sozlarga nasihat qiladi va ularning o‘ziga xos fazilati borligini ta’kidlaydi». XIV asr oxiri XV asr boshlari «Tasviriy ish ustalari kasb uyushmasining nizomi» nomli risolada naqqoshlik ustalari Ubayd Buxoriy, Abdujamol Toshkandiy, Jaloliddin Andijoniylarning nomlari hurmat bilan tilga olinadi. Naqqoshlik san’ati O‘rta Osiyoda keng tarqalib, xalq tomonidan bu san’at turi nihoyat darajada e’zozlangani gapiriladi. Naqqoshlik bino va kitoblarni badiiy bezashda o‘ymakorlik va naqshlarda keng o‘rin egallagan. Uyg‘onish davrida q adimgi yunonlarning estetik idealiga qaytildi. Kamolotli kishining ideali – erkin, garmonik rivojlangan «hech qanday insoniylik begona bo‘lmagan» inson edi. Insonga, uning chegarasiz, imkoniyati qobiliyatiga va insonning yarmidagi baxtli hayotidagi ishonch – Uyg‘onish davri dunyoqarashining ajralib turgan belgisi edi. Bu davrda «gumanizm» insonni sevish tushunchasi vujudga keldi. g‘arbda Shekspir, Leonardo da Vinchi, Servates, Sharqda Nizomiy, Sh.Rustaveli, Navoiy... real hayot va inson go‘zalligini ehtiros bilan isbotladilar. Ularning nuqtai nazaricha, erdagi hayot haqiqiy va go‘zaldir, inson unda o‘zining oliy baxt va shodligini topishi lozim. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|