8-Mavzu: intellekt va kreativlik режа

Intellektni o`lchash metod va metodikalari. Intellekt sohasidagi buzilishlar. Ko`pgina mumtoz testlar shaxsning intellekt darajasini aniqlashda muhim rol o`ynab kelmokda. Bular qatoriga Stenford-Bine shkalasini keltirib o`tish mumkin. Stenford-Bine shkalasi qiziqarli topshiriq va masalalardan tuzilgan bo`lib, ular tekshiriluvchilarning yoshiga qarab taqsimlangandir. Biz quyida ana shu intellekt test so`rovnomalaridan namunalar keltiramiz va ularni sharhlab berishga harakat qilamiz.
I. 4 yoshli bolalar uchun (har bir vazifani bajarish vaqti 2 oy):

• 
  har xil uzunlikda kesilgan shakllar va ishlarni taqqoslash,
  
• 
  turli tipdagi shakllar o`rtasidagi farqlarni aniqlash,
  
• 
  4 ta tanga pulni sanab chiqish,
  
• 
  kvadrat chiz va uni izohla, tushuntir,
  
• 
  berilgan savollarga to`g`ri, aniq va tushunarli qilib javob qaytarish talab etiladi, tashqaridan yordam berish man qilinadi, to`rtta raqamni to`g`ri va teskari sanash, takrorlash talab qilinadi.
  

II. 9 yoshli bolalar uchun (bajarish muddati 2 oy davomida):

• 
  bugungi kun, hafta, oy, yil nomlarini aytib chiqish, tushuntirish,
  
• 
  5 ta jism yoki predmetni guruhlarga ajratish (belgisiga karab),
  
• 
  xariddan keyin qaytim berilishini izohlash,
  
• 
  4 ta raqamni teskarisiga takrorlash,
  
• 
  berilgan 3 ta so`zdan gap tuzish (bola, dars, koptok),
  
• 
  uchta har xil so`zga qofiya tanlash.
  

Ma`lumki, har kanday psixologik testning diagnostik ahamiyati uning bir qancha umumiy talablarni qoniqtirishga bog`liqdir, jumladan, standartlashtirish, ishonchlilik, validlik. Ana shu talablarga suyangan holda Stenford-Bine shkalasini ham tahlil qilib chiqamiz.
Ushbu shkala tadqiqotchilari uchun har tomonlama yaxshi, qulay va ixcham qilib tayyorlangan. U barcha uchun tushunarli bo`lgan instruksiyaga va miqdoriy jihatdan natijalarni ishlab chiqish, hisoblash ishlamasiga ega. Testlarning har birida uni o`tkazish yo`llari, vaktning taqsimlanishi, tekshiriluvchilarga beriladigan og`zaki instruksiya va tegishli ko`rsatmalar, savollarni izohlash usullari batafsil aytib o`tilgan.
Stenford-Bine testi kattalar hamda uncha yuqori bo`lmagan sinaluvchilar uchun ishonchlidir. Lekin bolalik davridan tortib to o`spirinlik yoshigacha o`zgarib boradi. Masalan, ikki yarim yoshdan besh yoshgacha ishonchlilik koeffitsientlari 0,33 (140-149 ball bo`lganligi uchun) dan 0,91 (60-69 ball yiqqanlar uchun) gacha; 6 yoshdan 13 yoshgacha bo`lgan bolalar va o`quvchilarda ishonchlilik koeffitsientlari 0,91 (140-149 gacha ball to`plaganligi uchun) dan 0,98 (60-69. ball olganligi uchun) gacha o`zgarib turadi. Shuni alohida ta`kidlab o`tish joizki, Stenford-Bine testiga kiritilgan har bir savol, topshiriq testning oldindan belgilangan maqsadini ochishga yo`naltirilgan bo`lib, pirovard natijada mazkur savollar oldindan ko`zlangan maqsadni darhaqiqat aniqlab beradi.
Inson intellektual taraqqiyotidagi tezkorlik kutilmagan hodisalari nafaqat moddiy negiz xossalari bilan izohdanadi, balki idrok maydonining paydo bo`lishi, "sun`iy" tizimining vujudga kelishi, fazoviy aloqalar, biologik va psixologik imkoniyatlardan to`laroq foydalanish evaziga moddiy asosning ikkilanuvchi "tabiiy va sun`iy" manbalar va bosh omil ekanligini ta`kidlab o`tish maqsadga muvofiq.