8-mavzu. Internetda axborot qidiruv tizimlari. Mavzuning maqsadi



Yüklə 263,67 Kb.
səhifə2/5
tarix09.10.2023
ölçüsü263,67 Kb.
#153257
1   2   3   4   5
8-mavzu. Internetda axborot qidiruv tizimlari. Mavzuning maqsadi

Axborotlarni qidirish. Intеrnеt tarmog’i shunday bir muhitki u o’zida turli ko’rinishdagi va turli tillardagi ko’plab axborotlarni jamlagan. Bunda ushbu axborotlar ichidan kеrakli bo’lgan ma'lumotlarni qidirib topish muammosi paydo bo’ladi. Intеrnеt tarmog’ida har bir foydalanuvchi axborotni qidirish uchun o’zbеk, rus, ingliz yoki boshqa tillardagi bir yoki bir nеcha so’zdan tashkil topgan so’rovlardan foydalanadi. Ya'ni ma'lumotlarni uning sarlavhasi yoki uning tarkibida ishtirok etgan so’zlar va jumlalar bo’yicha qidirib topish mumkin. Bunda foydalauvchi tomonidan Intеrnеt qidiruv tizimi qidiruv maydoniga kеrakli ma'lumotga doir so’z yoki jumla kiritiladi va qidiruv tizimi ishga tushiriladi. Shundan so’ng qidiruv tizimi foydalanuvchiga o’zi tomonidan kiritilgan so’z yoki jumlaga mos kеluvchi ma'lumotlarni qidirib topadi va kompyutеr ekranida ularning ro’yxatini hosil qiladi. Vanihoyat ro’yxatdagi ma'lumotlarni kеtma-kеt ko’rib chiqilib kеrakli bo’lganlari kompyutеrga saqlab olinadi. Axborotlarni paramеtrlari bo’yicha qidirish. Ko’rib o’tilganidеk, har bir foydalanuvchi Intеrnеt tarmog’i orqali o’ziga kеrakli bo’lgan ma'lumotlarni uning mavzusi hamda tarkibidagi so’z yoki jumla bo’yicha qidirib topishi mumkin, lеkin Intеrnеt tarmog’ida ma'lumotlar shunchalik ko’pki, ta'kidlab o’tilgan usul samara bеrmasligi mumkin. Bunday hollarda Intеrnеt qidiruv tizimlari qidiruvning bir qancha qo’shimcha usullari bo’yicha qidiruvni taqdim etadi, bular:

    • ma'lumotlarni uning tili bo’yicha qidiruv;

    • ma'lumotlarni uning turi (matn, rasm, musiqa, vidеo) bo’yicha qidiruv;

    • ma'lumotlarni uning joylashgan mintaqasi bo’yicha qidiruv;

    • ma'lumotlarni uning joylashtirilgan sanasi bo’yicha qidiruv;

    • ma'lumotlarni uning joylashgan Intеrnеt zonasi bo’yicha qidiruv;

    • ma'lumotlarni xavfsiz qidiruv.

Gipermatn (Gipertekst) g’oyasi 1945 yilda AQSH prezidentining ilmiy maslahatchisi Vanevar Bush tomonidan kiritilgan bo’lib, u o’sha vaqtda “Memex” (memeks) elektromexaniq informatsion tizimini yaratish taklifi bilan chiqqan, lekin uning taqlifi inobatga olinmagan. 20 yildan so’ng, ya‘ni 1965 yilda Teodor Nelson “gipertekst” terminini fanga kiritdi va “chiziqsiz” matnlar bilan bog’liq ba‘zi g’oyalarni amalga oshirdi. 1968 yilda “sichqoncha” manipulyatori asoschisi D.Yenjilbard (Doug Engelbart) tipik gipermatnli interfeysdan iborat (tizim) tizim asosida o’z ishini namoyish qildi va bu namoyish telekommunikatsiya tizimidan foydalanilgan holda o’tkazildi. Biroq u o’z tizimini aniq ravshan qilib tushuntirib bera olmadi. 1975 yilda gipermatn g’oyasi ZOG nomini olgan atom avianosetsi(samolyotlar uchishi va qo’nishi uchun moslangan harbiy kema) “Karl Vinston” ning ichki tartib informatsion tizimida o’z aksini topdi.Tijorat variantida bu tizim KMS nomi bilan tanilgan. Ushbu yo’nalishdagi ishlar davom etaverdi va vaqt o’tishi bilan Apple firmasining HyperCard turi yoki Xerox firmasining HyperNode turi amalda qo’llanila boshladi. 1987 yilda Hypertext'87 ixtisoslashgan birinchi konferentsiya bo’lib o’tdi.
Nelson 1987 yil ma‘lumotlarning gipermatn taxrirlovchisini tuzib chiqdi. Jeneva TsYeRN (CERN) da ishlovchi fizik Tim Berners Li 1989 yil gipermatnli loyihani taqlif etdi. Bu loyiha fizik olimlarga Internet orqali tadqiqot natijalarini o’zaro almashish imkonini berar edi. Shunday qilib, Halkaro axborot tarmog’i - World Wide Web (WWW) ga poydevor quyildi. 1993 yil Mark Anderson rahbarligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chikildi va u Netscape korporatsiyasiga o’tib Netscape brauzerini ishlab chiqdi. 90 yillar o’rtalarida Internet biznes-ishlovlar bilan ishlash uchun qo’llanila boshlandi. Biroq, bu borada turli muammolar: tarmoq; kanallarini ortiqcha yo’qlash va axborotni ximoyalash mavjud edi. Gipermatnli informatsion tizim g’oyasining shunisi ahamiyatliki , bunda foydalanuvchi dokumentlarni (ma‘lumotlarni) kitob o’qishdagidek ketma-ketlikda emas, balki o’ziga yoqqan tarzda ko’rib chiqishi mumkin.
Shuning uchun ham T. Nelson gipermatnni chiziqsiz matn sifatida talqin etdi. Bunga matnlarning turli sahifalarini bog’lovchi maxsus mexanizm gipermatnli sslkalar yordamida erishiladi, ya‘ni oddiy matnda “keyingisi-avvalgisi” tarzidagi sslkalar mavjud bo’ladi, gipermatnlarda bo’lsa qancha kerak bo’lsa shuncha sslkalar tuziladi. Mutaxassislarning gipermatn bo’yicha eng yoqtirgan misollariga entsiklopediyalar, “Help” tizimsi kabilar kiradi. Birinchi ko’rinishda oddiy tuyuladigan sslkalar yaratish mexanizmi yetarlicha qiyin hisoblanadi, chunki statistik sslkalar, dinamik sslkalarni dokument bilan bir butunlikda yoki uning alohida qismlari bilan, ya‘ni kontekst sslkalar tuzish mushkul.
Bunday yondashishning keyingi rivoji gipermatn tushunchasining boshqa informatsion resurslar hisobiga- grafikani, audio va videoinformatsiyadan gipermedia tushunchasigacha bo’lganlarni hisobga olgan holda kengayishiga olib keladi. Shunday qilib, gipermatn – bu nostrukturaviy erkin o’sayotgan bilimni tasvirlash texnologiyasidir. Gipermatn zamirida o’zaro yo’naltirilgan semantiq aloqalar(munosabatlar) bilan bog’langan, tarmoq hosil qiluvchi informatsion ob‘ektlar tizimini tushunishadi. Har bir ob‘ekt ekranning informatsion paneli bilan bog’langan bo’ladi va foydalanuvchi ushbu bog’liqlik, munosabatlardan birini tanlashi mumkin bo’ladi. Gipermatnli texnologiya bir ob‘ektdan boshqasiga , ularning ma‘noviy, semantiq bog’liqligini hisobga olgan holda joylashtirishni mo’ljallaydi.



Yüklə 263,67 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin