8-mavzu: O'simliklarning noqulay omillarga chidamliligi

O'SIMLIKLARNI ISSIQQA VA QURG'OQCHILIKKA
CHIDAMLILIGI
O'simliklarning issiqqa chidamliligi, ularning yashash sharoitiga moslashishining natijasi ekanligi, hujayradagi fizik-kimyoviy o'zgarishlarning sodir bo'lishi, suv formalari nisbatining buzilishi, qurg'oqchilikda, o'simliklarni asosan suvsizlanishga chidashi, bunda moddalar almashinuvini keskin buzilishi, o'sish jarayonini to'xtashi va hosildorlikni kamayishi, qurg'oqchilikka chidamlilikni oshirish usullarni amaliyotga qo'llash masalalari har tomonlama tahlil qilinadi.
O'simliklarni tabiatda tarqalishi ularning irsiyati bilan belgilanadi. O'simliklarni irsiy xususiyatlari ma’lum bir areal chegarasida ularning topografik joylashishini belgilaydi. Masalan, namga talabchan o'simliklar suv havzalariga yakin joyda o'ssa, soyaparvar o'simliklar daraxtlar tagida joylashadi. Shuningdek tashqi muhit omillarining o'simliklar irsiyatiga ta’siri natijasida, ularda xilma-xil ekologik xususiyatlar paydo bo'ldi. O'simliklarni tashqi omillariga yuqori va past haroratga, qurg'oqchilikka, sho'rga, ortiqcha namlik va boshqa omillarga chidamliligining namoyon bo'lishi, yashash sharoitiga moslashishi natijasi hisoblanadi.
O'simliklar fiziologiyasida, o'simliklarning chidamdiligini har tomonlama o'rganish va bilish nafaqat nazariy, balkim, amaliy ahamiyatga ega masalalardan hisoblanadi
Issiqqa chidamlilik. Bu xususiyat o'simliklarning havo harorati haddan tashqari yuqori bo'lganda ularning ortiqcha qizishga chidamliligidir. Odatda ko'pchilik o'simliklarning tana haroratlari 40°C va undan yuqori bo'lganda ulardagi fiziologik funktsiyalar buziladi hamda u nobud bo'ladi. Bunda birinchi navbatda plazmolemmaning tuzilma tarkibi buziladi va hujayraning osmotik xossalari o'zgaradi. Ammo o'simliklar olamida yuqori haroratga (60-65°C), chidamli o'simliklar turlari ham mavjud. Masalan, semizdoshlar oilasining vakillari, xususan kaktus, aloe kabi o'simliklar shular jumlasidandir. Bizning sharoitimizda Respublikamizning texnik ekinlaridan g'o'za, sholi, kanakunjut o'simliklari ham issiqqa chidamli hisoblanadi.
Ko'pchilik kserofitlar va mezofitlar yuqori traspiratsiya jadalligi tufayli, o'zlari barglarining haroratini past darajada saqlab turadi. Ayrim o'simliklar hujayralari sitoplazmasi yuqori yopishqoqlikka ega bo'lib, oqsillar sintezi jadalligi pasaymaydi. Ushbu o'simliklar hujayralari o'zlarida bog'langan suvni ko'p tutishi bilan xarakterlanadi.