8-mavzu. Raqobat va monopoliya

Xulosalar

1. Raqobat bozoming muhim xususiyatlaridan biri boTib hisob- lanadi. U bir tomondan, ishlab chiqarish munosabati sifatida namo- yon boTsa, ikkinchi tomondan esa ijtimoiy ishlab chiqarishni muvo- fiqlashtiruvchi mexanizm sifatida namoyon boTadi. Raqobatli bozor ishlab chiqarish samaradorligiga erishish va iqtisodiy resurslami op- timal taqsimlashga imkon yaratadi.

   
   

2. O‘z miqyosiga ko‘ra raqobat eng awalo ikki turga - tarmoq ichidagi raqobatga va tarmoqlararo raqobatga boTinadi. Iqtisodiy adabiyotlarda bir tarmoq ichidagi raqobatning to‘rtta shakli alohida ajratilib ko‘rsatiladi. Bular sof raqobat, monopollashgan raqobat, sof monopoliya va oligopoliyadir.

   
   

3. Sof raqobat va sof monopoliya real hayotda kam uchraydi. Hozirgi zamon bozor iqtisodiyotining holatini monopollashgan raqo- bat va oligopoliya tavsiflaydi. Monopollashgan raqobatda juda ko‘p mayda firmalar tomonidan turli-tuman tabaqalashgan mahsulot ishlab chiqariladi, shuning uchun sohaga kirish qiyin emas.

   
   

4. Raqobat - xo‘jalik yuritishning asosiy usuli hisoblangani uchun raqobat muhitining shakllanishi bozor iqtisodiyotining rivoj- lanish darajasiga bog‘liqdir. Raqobat muhiti deb bozor munosa- batlari ishtirokchilarining xo‘jalik yuritishda teng imkoniyatlami ta’minlaydigan iqtisodiy, qonuniy, tashkiliy va siyosiy sharoitlar maj- muasiga aytiladi. Raqobat muhitining mavjudligi - alohida olingan firmaning bozor sharoitida erkin harakat qilib hukmronlik mavqeiga erishishiga halaqit beravchi asosiy omildir.

   
   

5. Monopoliyani tartibga solish - miqdoran hisoblash imkoniyati kam bo‘lgan juda murakkab jarayondir. O‘zbekistonda davlatning monopoliyaga qarshi chora-tadbirlari nafaqat monopoliyani cheklash, balki monopoliyadan chiqarish jarayoni bilan uzviy ravishda olib bo- rilmoqda. Juda ko‘plab tarmoqlarda hukmron mavqega ega bo‘lgan korxonalar (ular yagona korxona-tarmoq sifatida ish yuritishar edi) xususiylashtirilib, mustaqil korxonalarga aylantirildi va natijada tar- moqda raqobat muhiti shakllantirildi.

   
   

6. Davlatning monopoliyaga qarshi qonunchiligi raqobatlashuvchi subyektlar ishchanligini susaytirmaydigan darajada yetarlicha mos- lashuvchan bo‘lishi darkor.