8-mavzu. Raqobat va monopoliya

Kapitalning markazlashuvi - bir kapital tomonidan boshqa birining qo‘shib olinishi yoki bir qancha mustaqil kapitallaming ak- siyadorlik jamiyati va boshqa shakllarda ixtiyoriy birlashishi orqali kapital hajmining o‘sishi.

Sof monopoliya - larmoqdagi yagona ishlab chiqaruvchi yoki so- tuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi va binoba- rin, foyda olishdagi yakkahukmronlik holati.

Oligopoliya - tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukm- ronlik holati.

Monopolistik raqobat - tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki so- tuvchilar soni ko‘p hamda ular o‘rtasida ma’lum darajada raqobat mavjud bo‘lgan, biroq har bir ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchi o‘z tovar yoki xizmatining alohida, maxsus xususiyatlari mavjudligi sa-
babli ulaming narxi va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi ma’lum darajada hukmronlik holati.


Monopsoniya - tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchi- lar soni juda ko‘p boiib, ular tovar yoki xizmatlarining yagona iste’molchisi yoki xaridori mavjud boigan sharoitdagi yakkahukm- ronlik holati.

Tabiiy monopoliya - korxonaning texnologik xususiyatlari sa- babli mahsulotga boigan talabni qondirish raqobat mavjud boimagan sharoitda samaraliroq amalga oshiriluvchi tovar bozorining holati.

Legal (qonuniy) monopoliya - qonuniy tarzda tashkil etiluvchi monopolistik holat.

Sun’iy monopoliya - monopol foyda olish maqsadida tashkil eti- luvchi birlashmalaming shartli (tabiiy monopoliyalardan ajratib tu- rish uchun) nomi.

Kartel - ishtirokchilari ishlab chiqarish vositalari va mahsulotlari- ga o‘z mulkiy egaligini saqlab qolib, Yaratilgan mahsulotlami sotish esa kvota asosida amalga oshiriladigan bitta sanoat tarmog‘idagi bir necha korxonalaming uyushmasi.

Sindikat - ishlab chiqarish vositalariga mulkchilik birlashma ishtirokchilarining o‘zida saqlanib qolgani holda, ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish maxsus tashkil etilgan yagona savdo tashkiloti orqali amalga oshiriluvchi, bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi bir necha korxonalaming birlashmasi.

Trest - ishlab chiqarish vositalari va tayyor mahsulotga birgalik- dagi mulkiy egalikni ta’minlovchi ishlab chiqaruvchilaming yuridik shaxs ko‘rinishidagi birlashmasi.