8. Modul; Elektr zanjirlarida o‘tkinchi jarayonlar

8.Modul; Elektr zanjirlarida o‘tkinchi jarayonlar.
8.2. Mavzu; O‘tkinchi jarayonlarni hisoblash usullari.
Reja.
1.O‘zgarmas tok zanjirlarida o‘tkinchi jarayonlani hisoblash.
2. O‘tkinchi jarayonlarni hisoblash usullari.

1.Utkinchi jarayonlarni operator usulda xisoblash. Tasvir va original tushunchalar.

2. Laplas uzgartirishi Om va Kirxgof konunlarining operator shakli. Yoyish teoremasi.Dyuamelg’ integrali.

Aktiv qarshiliq va induktiv g’altak ketma-ket ulangan zanjirni (Rasm-19.3) sinusoidal kuchlanish manbaiga ulangandagi o’tkinchi jarayonlarni o’rganish uchun shu zanjirni muvozanat tenglamasini tuzamiz va uning xususiy yechimini aniqlaymiz:

Bunda turg’unlashgan tok kuyidagicha bo’ladi:

Bu yerda -zanjirning to’la qarshiligi, -kuchlanish va tok kuchi orasidagi faza siljish burchagi.
Zanjirdagi o’tkinchi tok quyidagi qonuniyat bo’yicha o’zgaradi:

Kommutatsiyaning birinchi qonuniga asosan quyidagi ifodani yozish mumkin:
bundan integrallash doimiysini aniqlaymiz:
Demak zanjirdagi o’tkinchi tok quyidagi qonuniyat bilan o’zgaradi:

Agar zanjirni ulash () paytda sodir bo’lsa, erkin tok o’zmnmng mumkin bo’lgan maksimum qiymatiga erishadi, ya`ni:
Bunda zanjirga berilgan kuchlanish davrining yarmiga teng bo’lgan vaqtdan so’ng, o’tkinchi tok xam o’zining eng katta qiymatiga erishadi. Ammo nazariy jixatdan tokning maksimumi xatto vaqt doimiysining eng katta qiymatlarida xam turg’unlashgan tok ampliduda qiymatining ikkilanganligidan ortmaydi.


R va L elementlariketma-ket ulangan zanjirda
qisqa tutashuv
Boshlang’ich toki i(0_-)0 noldan farq qiladigan r, L elementlari ketma-ket ulangan zanjirda qisqa tutashuv bo’lganda o’tkinchi jarayon vujudga keladi.
Bu zanjir kommutatsiyaga qadar qo’shimcha rezistor (r₀) orqali o’zgarmas kuchlanishga ulangan bo’lib, t paytda qisqa tutashadi. Agar kommutatsiyaga qadar turg’unlashgan tok quyidagiga teng bo’lsa: I₀U₀(r₀r), u holda kommutatsiyadan so’ng u nolga teng, chunki kontur manbadan ajragan bo’lib, ilgar g’altakka tok olib kirgan magnit maydon energiyasi (W_M)rezistor (r) da issiqlik energiyasiga aylanib asta-sekin nolgacha kamayadi.
O’tkinchi rejimdagi zanjirning differentsial tenglamasi va o’tkinchi i(0_-)qi(0) dan quyidagini aniqlash mumkin: Aq tok quyidagicha bo’ladi: ; ii_erkAe^-t

O’tkinchi tokni quyidagicha ifodalash mumkin: iq
Induktiv g’altakdagi o’tkinchi kuchlanish miqdori jixatidan rezistordagi kuchlanish tushuviga teng, lekin ishorasi qarama-qarshi bo’ladi (Rasm-21.5.v), ya`ni:
u_Lq ; u_rqriqrI₀

G’altakni manbadan ajratib, qarshilikka qayta ulashda o’zgarmas kuchlanish U₀ o’rniga, vaqt bo’yicha o’zgaruvchi kuchlanish u(t) olinsa, o’tkinchi jarayon sifat jixatidan o’zgarmaydi. Farqi shundvn iborat bo’ladiki, boshlang’ich tok i(0) kommutatsiya paytida zanjirga berilgan kuchlanish u(t) ning oniy qiymatini hisobga olgan holda hisoblangan bo’lishi kerak.

Agar i(0) q bo’lsa yoki juda kichik bo’lsa, o’zgarmas tokdagi qayta ulashlarda ko’rilgan o’ta kuchlanishlar umuman paydo bo’lmasligi mumkin.