9-mavzu: Chidamlilik va uni rivojlantirish metodikasi Chidamlilik, deb h
Yüklə 456,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Muskul ishi faoliyatida yoki jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish
davomida, charchoqqa qarshilik ko‘rsata olish darajasiga qarab, chidamlilik sifatiga baho beramiz. 4- jadval Mashg‘ulotlardagi chidamlilikni rivojlantirish uchun jismoniy yuklama intensivligining YuQCh bo‘yicha zonalari YuQChning zonalari “nol”ga teng zona 1- zona 2- zona 3- zona YuQChsi 130 tagacha YuQChsi 131- 150 tagacha YuQChsi 151- 180 tagacha YuQChni 180 dan ortiqligi Aktiv dam olish, kun davomida sarflagan energiyani tiklashni maqsad qilib mashq qilinganda tavsiya qilinadi Organizm “aerob”rejimda, kislorod bilan to‘la ta’minlangan holda bajaradigan ishlar, mashqlarni bajarishni rejalashtirsa Kislorodga maksimal muhtojlik bilan bajariladigan mashqlar, ishlar rejalashtirilsa Chidamlilikni rivojlantirishni yuqori pog‘onasi rejalashtirilsa Jismoniy mehnat, sport faoliyati trenirovkasining mashqlarni bajarayotgan shaxs sekin asta o‘z faoliyatni davom ettirishi qiyinlashayotganligini sezadi. Uning tashqi alomatlari quyidagicha namoyon bo‘ladi: ter yirik tomchilar tarzida quyuilib oqa boshlaydi, avvaliga yuzida qizillik kuchayadi, so‘ng rangi o‘zgaradi, muskullarida noxushlik, horg‘inilik sezadi, harakat koordinatsiyasi, harakat texnikasi va uning tarkibidagi elementlarning bajarish ketma-ketligi buziladi, nafas olishi ritmi va uning chuqurligi o‘zgaradi. Bajarayotgan harakati tarkibida qo‘shimcha keraksiz harakatlar paydo bo‘ladi, kerak bo‘lmagan ortiqcha harakatlar qo‘shilib qoladi. Asosan, bunga organizmda kechayotgan fiziologik, bioximiyaviy va biomexanik o‘zgarishlar sabab bo‘ladi. Faoliyatni davom ettirish esa ruhiy, irodaviy va boshqa sifatlar evaziga bajariladi. Bunday holatni konpensatsiyali (tiklash imkoni bor) charchoq fazasi deyiladi. Agarda iroda namoyon qilish darajasining ortganligiga qaramay, ish intensivligi pasaya borsa, konpensatsiyasiz charchoq (tiklanishi uchun uzoqroq vaqt ketadigin tiklanish) fazasi boshlanganligini kuzatamiz. Charchoq o‘zi nima? Mehnat (mashq qilish) davomida ish qobiliyatining vaqtinchalik susayishi charchoq deyiladi. Bir xil ish faoliyati davomida charchoq turli kishilarda turlicha bo‘lishi amaliyotda isbotlangan. Chunki, har bir individ chidamliligining rivojlanganligi turlichadir. Bobkalonimiz Abu Ali ibn Sinoning ilmiy merosida charchash mavzusiga katta e’tibor berilgan. Bir minginchi yili yozishni boshlab, bir ming yigirma to‘rtinchi yili mukammal tarixiy ilmiy asarga aylangan «Kitob ul qonun fit Tib” 4 da surunkali jismoniy mashq bajarish charchoqni vujudga kelti-rishiga to‘xtalib, uni to‘rt xilga ajratib izoh bergan: 1. Yarali charchash – unda terini yuzida yoki tagida yara kabi narsa seziladi. 2. Qotib charchash – unda kishi go‘yo gavdasini ezilgan yoki majag‘langan gumon qilib, tanasida issiqlik va bo‘shashishni sezadi. 3. Shishli charchash – bunda tana odatdagidan qizarganroq bo‘lib, g‘ovlaganga o‘xshash hissiyot sezadi. 4. Ozib charchash – unga uchragan kishi gavdasini qurigan va kovjiraganroq sezadi. X asrgacha O‘rta Osiyo xalqlari jismoniy tarbiyasi tarixida tan tarbiyasining ilmiy-amaliy fikrlari birinchi bo‘lib yuqorida qayd qilingan asarda ifodalanganligiga e’tibor bersak, bu asar charchoqning ichki mexanizmini mukammal bayon etish bilan cheklanmay, uni organizmda tez tiklanishiga erishishning usullari haqida ham tibbiy maslahatlar berilgan. Jismoniy tarbiya amaliyotida charchoqning aqliy, jismoniy, emotsional, sensor deb nomlanadigan xillarining mavjudligi e’tirof etiladi (sport fiziologiyasi fanida to‘liq ma’lumotlar olasiz). Chidamlilik vositali va vositalarsiz o‘lchanadi. Chidamlilikni vositali o‘lchash uchun ma’lum tezlik bilan yugurish tavsiya qilinib, masofada shu tezlikni o‘zgartirmay ushlay olish (tezlikni susayishi boshlangungacha bo‘lgan) vaqti o‘lchanadi. Bu chidamlilikni to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchashning qulay bo‘lmagan usulidir. 4 Абу Али ибн Сина “Канон врачебной науки” Изд., “Фан” УзССР, Ташкент, 1985 г. Стр 323 Amaliyotda chidamlilikni ko‘proq vositasiz o‘lchashdan foydalaniladi. Sportda - uzoq masofaga (10.000 m; 20.000 m) yugurish uchun sarflangan vaqtiga qarab chidamlilikka baho beriladi. Insonning harakat faoliyatini turli-tumanligi turlicha charchashga sabab bo‘ladi. Charchoqning xarakteri va mexanizmiga qarab, maxsus va umumiy chidamlilik, deb farqlanadi. Yüklə 456,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|