9-Mavzu: Kreativ va evristik ta’lim. Reja

Empotik metod. 
Empatiya grekcha so’z
(empateia - qayg’urish) bo’lib, ko’pincha uni analog metod ham 
deyiladi. Analog usulning o’ziga xosligi shundaki, unda intuitiv va mantiqiy fikrlarning o’zaro 
uchrashuvi (to’qnashuvi)da masala o’z yechimini topadi. Analog keng ma’noni o’z ichiga oladi. 
Analoglar o’z navbatida boshqa analoglarni aniqlashi mumkin, ular shakl, struktura, funktsiya 
jarayonlarini o’z ichiga oladi.
Analoglarni aniqlashda yoki topishda ayrim hollarda giperbalatik usullar qo’llaniladi. 
Masalan, o’rganilayotgan ob’ektlarni, maktabni kattalashtirish yoki kichiklashtirish, ularni 
qismlarga bo’lish mumkin. Ijodiy vazifalar yechimini topishda shaxsiy analoglar ancha qulay va 
yaxshi natijalar beradi. Uning yechimida shaxsiy sezgirlik, xis – tuyg’ular jarayon yechimini 
tezlashtiradi. Demak, empotik metod ijodiy faoliyatga suyanadi, o’rganilayotgan ob’ektga 
nisbatan shaxsiy qayg’urish, ijodiy yondashish orqali muammo yechimini topishga olib keladi.
Shu orqali ixtiro qilishga yoki ayrim hollarda o’ziga xos original yechimlar topishga olib 
keladi. 
Sinetik metod. 
Sinetika – turli eksperimentlarning birlashuvi. Bu metod ijodkorlik faoliyatini 
stimmullashtirish uchun alohida sharoit, muhit yaratadi. Kutilmaganda yangi analoglarning va 
assotsiatsiyaning tug’ilishi yoki yaratilishiga sabab bo’ladi.

---

Sinetik metod ishtirokchilari muammo bilan tanishtiriladi va jamoa bo’lib ijodiy yechim 
topish mexanizmini tushuntiriladi.Uning yechimi bo’yicha o’quv tashkil qilinadi. Uni ko’pincha 
«operatsiya mexanizmi» deb ham ataladi. Unga to’g’ridan - to’g’ri, shaxsiy va simvolik analoglar 
kiradi. 
Intuitsiya
– tassavvur etish, assotsiativ fikrlash, original metodlarni qo’llash va o’yinli 
elementlar tushuntiriladi, o’qitiladi va ularda fikrlarni uyg’otishga muhit tug’diriladi.
Sinetik metodni qo’llashdan avval muammoni aniq (ijodiy topshiriq) berishdan 
chekinishga to’g’ri keladi. Chunki, bunday holda masalaning yechimi biroz neytrallanishi 
kuzatiladi.
Shu sababli muammoning ayrim belgilari tahlil etilib, asosiy muammo yechimi tomon 
boriladi. Ya’ni muammoni qayta shakllantirilib, qidirish, izlash, muammoning yechimiga 
keltiriladi. 
Muammoni hamkorlik asosida qayta shakllantirish yaxshi natijalar beradi. Ya’ni yechim 
uchun tanlanayotgan muammo va g’oya ijodiy guruh rahbarining shaxsiy sifati va kasbiy 
mahoratiga bog’liq. Rahbar savolni ustalik bilan ketma – ket bera olishi, replitkalar qilish, 
aniqliklar va tushunchalar berib borishi kerak. 
Qisqa qilib aytganda, rahbarning vazifasi – ishtirokchilarning faol qatnashishlari, 
o’ylashlariga, ularni qo’zg’ata olishga ijodiy, qulay sharoit yaratishdan iborat. 
Umuman olganda evristik metodlar va usullar nima? Nimani izlab topish kerak, shu 
izlanishda nima ma’lum? O’quv – biluv davrida ishtirokchilarga berilgan topshiriq, masala, 
muammo yechimini topa oladimi, topilgan analoglardan qaerda foydalanish mumkin? – degan 
savollarga javob ola bilishlari kerak. 
Evristik ta’limni o’quv jarayoniga tatbiq etish orqali sifat va samaradorlikni oshirishda 
nimalarga erishish mumkin: 
-evristika asosidagi ta’lim o’quvchi shaxsiga yo’naltirilgan, o’quvchining o’zi shaxsan 
izlanishi, o’rganishi, o’ylantirishiga asoslangan, unda izlanish, qidirish, topish orqali ongli 
o’zlashtirishga olib keladi. 
O’quvchini ijodiy fikrlashga, muammolarning yechimini topish orqali intellektual 
salohiyatini oshiradi.O’quv fanidagi tayyor mazmun, ma’lumotlarni olib qolmay, uni individual 
ishlashi orqali o’quv materialini olish va o’z kuchiga suyanib ish tutish ko’nikma va malakasi 
shakllanadi va boshqalar. 
Nazorat savollar. 
1.
Evristik ta’limning predmeti, mazmun va maqsadi ? 
2.
Evristik savollar metodi nimalarni o’z ichiga oladi ? 
3.
Ko’p o’lchovli – matritsa metodi haqida nimalarni bilasiz ? 
4.
Empotik metod deganda nimani tushunasiz ? 
5.
Sinetik metod nimani o’rganadi ?