A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Immunosistemalar haqida tushuncha. 
1.
Immunoglobulinlar tuzilishi va funksiyasi orasidagi bog’liqlik. 
Tirik organizmlar faoliyatining asosiy sharti-tashqi muhitning 
turli, qattiq zarbalarga bardosh berishdir. 
Organizm o’z-o’zini himoya qilishi uchun turli kimyoviy 
moddalar xizmat qiladi. Jumladan - himoya oqsillari. Ularni orasida 
nisbatan yaxshi o’rganilgan odam immun tizimining oqsillari - 
immunoglobulinlar, antigenlar, interferonlar va o’xshash boshqalar. 

---

162 
Organizmlarni o’ldiradigan faktorlardan - yuqumli kasalliklar, 
bakteriyalar, viruslar. Ularga qarshi evolyusiya natijasida himoya 
mexanizmi shakllangan - immunitet. 
Immunitet nima? Bu tug’ma, natsildaN-natsilga o’tadigan 
qobiliyat qanday qobiliyat? Organizmga zid bo’lgan va tashqaridan 
kirib qolgan materialni aniqlash va zararsizlantirish. 
Odamning immunitet tizimini tashkil qiluvchi a’zolarning 
umumiy massasi 

1kg: timus (buqoq bezi), limfobezlar, taloq 
(selezenka),suyak miyasi (ilik). 
Vaksina-oqsil yoki uglevod tabiatidagi modda berib, og’ir 
kasalga qarshi kurashishi, ya’ni organizm immuniteti o’zi kurashishi 
yo’lini topadi. Og’ir kasalga sezgirsiz bo’lib qoladi. 
E.Djenner
, 1788 yil mol chechagi bilan og’rigan odamlar undan 
og’irroq bo’lgan odam chechagi (osna) ga beparvo bo’lib qolarkan. 
Yuqmas ekan! 
Lui Paster
- immunologiya asoschisi. 1881 yili umumiy usulni 
joriy qilgan. Bo’shashtirilgan yoki o’ldirilgan mikroblar kiritiladi. 
Qolgan ishni organizm o’zi bajaradi. 
XX asrni 2-yarmida vaktsina sifatida sintetik moddalar - 
mikrobni yuzasiga o’xshash biopolimerlar - ishlatila boshlandi. Ular 
mutlaqo zararsiz.1908 yil
Mechnikov-Erlix
immunitet nazariyasi 
asoschilariga Nobel mukoofoti beriladi. 
Bu nazariya asosida vaksina (bo’shashtirilgan yoki o’ldirilgan 
mikrob yoki sintezlangan analog) ta’sirida qonda antitela hosil 
bo’ladi. 
Immunitet tizimining asosiy hujayralari limfotsitlar hisoblanadi. 
Ularni soni 10
12 
dan ortiq.
Antigen-immunitet javobini hosil qila oladigan har qaysi 
molekula yoki molekulalar tizimi (masalan hujayra) 
Masalan, antigen ta’sirida 

-hujayra sekundiga 2000 molekula 
antitela hosil qiladigan “fabrikaga” aylanadi. 
Antitela tuzilishi va vazifasi. 

---

163 
Antitela -

-limfotsitlar tomonidan hosil qilinadigan oqsillar sinfi. 
Antigen kechadigan o’zgarishlarning birinchi bosqichini uni bog’lash 
bosqichini antitela bajaradi. 
Qon oqillarning asosiy qismini antila hosil qiladi. Antitelaning 
umumiy nomi immunoglobulinlar(Ig) 
Odatda antitela molekulasi 4-ta polipeptid zanjiridan tashkil 
topadi ulardan 2-tasi yengil (L) va 2- tasi og’ir (N) bo’ladi. 
L
Fab
Fab
L
Fab
Fab
S
S
S
S
S S
H
H
S
S
S
S
S S
Fe
Fe
papain
ta'sirida parcahalanish
immunoglobulin 
Hosil bo’lgan parchalarning har biri ikki tomondan antigenni 
bog’lash qobiliyatiga ega. 
Ag- antigen 
Ab-antitelo 
Umurtqalillarda 5 ta sinf antitelalar mavjud. IgG (Mr 150 000), 
IgM (950000), IgA (5000000), IgD (175 000) va IgE (200000). 
IgG immunoglobulinlar –asosiy sinfni tashkil qiladi. 
Ichki a’zolarni mos kelishi hujayralarni bir-birini qabul qilishiga 
bog’liq. (Boshqa odamni sog’ a’zosini kasal a’zoni o’rniga 
ko’chirishda). 
Bu jarayonga immunitet reaksiyalari yetadi: begonani qabul qilmaydi. 
Donor va qabul qiluvchi hujayralarining genetik nomosligi 
halaqit beradi. Genomning ma’lum qismlari ana shu jarayonga 
javobgarligi aniqlandi (bir necha o’nlikdan iborat joylari). Ammo 
ulardan faqat bittasi - gistomoslikning bosh kompleksi (glavnqy 
kompleks gistosovmestimosti) begona a’zoni ajralib chiqishiga 
(ottorjenie) sababchi bo’ladi. 

---

164 
Begona 
hujayralarni 
“tanish” qobiliyatiga ega bo’lgan 
mahsulotlar hujayra yuzasida joylashadi va gistomoslik antigeni deb
nomlanadi.