A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
X o‘jalik hisobi to‘g‘risida tushuncha va uning turlari
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xo‘jaIik hisobining turlari
- Operativ (tezkor) hisob.
|
1.2. X o‘jalik hisobi to‘g‘risida tushuncha va uning turlari
Korxonalami boshqarish, uning oldiga qo‘yilgan reja ko‘rsatkichlariga doir vazifalami bajarish maqsadida x o‘jalik faoliyati ustidan kundalik kuzatib borishni talab qiiadi. Bunday kuzatish va boshqarish xo‘jalik hisobi yordamida amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllari turli xil bo ‘lgan subyektlaming tashkil topish jarayonida ulami boshqarish, faoliyatini nazorat va tahlil qilish; m a’muriyat tomonidan tezkor qarorlaming qabul qilinishiga asos bo ‘ladigan zarur m a’lumotlami asosan buxgalteriya hisobi taqdim etadi. Iqtisodiy faoliyatini boshqarish iqtisodiyot hisobi orqali olingan m a’lumotlar asosida olib boriladi va tegishli qaror hamda qonun- qoidalar qabul qilinib, shular asosida butun iqtisodiyot faoliyati boshqariladi. Iqtisodiy jarayonlam i kuzatish, tashkil qilish tegishli manbalami o ‘zgarishiga olib kelish bilan birga ularga bo‘lgan talabni o ‘rganish imkonini beradi. Bu imkoniyatni faqat hisob yuritish yo‘li bilan amalga oshirish mumkin. Hisobni takomillashib borishiga birinchidan, ishlab chiqarishni o ‘sib borishi o ‘z ta’sirini o ‘tkazib borsa, ikkinchidan, boshqaruv tizimidagi o ‘zgarishlar ham hisobni rivojlanib borishiga asos yaratadi. X o‘jalik hisobining turlarini quyidagi rasmda ko‘rishimiz mumkin: 1.1-rasm. Xo‘jaIik hisobining turlari Xo‘jalik hisobi turlarini qaysi biridan foydalanish birinchi navbatda amalga oshirilayotgan iqtisodiy jarayonni o ‘rganish va 9 kuzatish muddatlariga bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan m a’lumotlami ya’ni, o ‘tkazilgan kuzatish natijalarini umumlashtirish tartibiga ham bog‘liqdir. Operativ (tezkor) hisob. Korxonalarda ishlab chiqarishni tezkor boshqarish maqsadlarida yuritiladi. Operativ (tezkor) hisob muomala sodir bo ‘layotgan joyning o ‘zida va biror-bir xo ‘jalik operatsiyasini sodir etish paytida yuritiladi. Bu hisobning korxona va uning tarkibiy bo‘linmalariga joriy rahbarlik qilish maqsadida m a’lumotlami tezkor ravishda olish va ulardan foydalanish uning farq qiladigan belgisi hisoblanadi. Hisobning bu turini tashkil qilish, yuritish uchun maxsus yo'riqnom a talab qilinmaydi. Tezkor hisobning o ‘ziga xos xususiyatlaridan yana biri m a’lumotni tezda y ig ‘ilishi va yetkazilishidir. Nazoratning tezkorligini ta’minlash uchun xo ‘jalik operatsiyalarining borishi haqidagi axborotni tezroq olish kerak boMadi. Shuning uchun tezkor hisobning m a’lumotlari iloji boricha osonroq yo‘l bilan qayd qilinishi mumkin. Ulami bevosita kuzatish y o ‘li bilan telefon, faks, telegraf, og‘zaki yoki hujjatlar orqali yetkaziladi. Tezkor hisobning m a’lumotlaridan mutloq aniqlik talab etilmaydi, chunki ulam ing asosiy vazifasi - kuzatilayotgan obyektlarda sodir bo‘layotgan o ‘zgarishlami tezlik bilan xabar qilishdir. Shuning uchun amaliyotda tezkor hisobdan faqat taxminiy axborotni olish bilan kifoyalanadilar. Tezkor axborot yordamida - menejerlar ishlab chiqarish, foyda bo‘yicha topshiriqni bajarilishining borishi, korxonani ta’minlash va mahsulot realizatsiyasi bo‘yicha topshiriqlaming bajarilishi, tovar moddiy qiymatliklar zaxirasining darajasi hamda boshqa korxonalar, tashkilotlar, muassasalar bilan hisob-kitoblaming holati hamda borishi haqidagi m a’lumotlami olishda foydalanishadi. Tezkor hisobning ba’zi m a’lumotlaridan faqat korxonaning tarkibiy qismidagina foydalanilmay, ulami boshqaruvchi organlarda ham foydalaniladi. Bunday m a’lumotlar umumlashtirilib, ichki tezkor hisobot tarkibiga kiritilishi mumkin. Tezkor hisobotning ko‘rsatkichlari ayrim tarmoqlar va butun iqtisodiyot miqyosida tegishli jarayonlami 10 borishi ustidan kuzatish hamda axborotni umumlashtirish uchun xizmat qiladi. Tezkor hisobning m a’lumotlari ulardan keyinchalik foydalanishda buxgalteriya yoki statistika hisobida qayta ishlanadi. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|