A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

2.2. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir
bo‘ladigan o‘zgarishlar
Har doim korxonada turli xildagi xo ‘jalik operatsiyalari sodir 
b o ia d i va korxonaning faoliyati ushbu operatsiyalardan tashkil topadi. 
Korxona omboriga materiallar kelib tushdi, ular ishlab chiqarishga 
berildi, ishlab chiqarishdan tayyor mahsulot qabul qilindi, tayyor 
mahsulot xaridorlarga sotildi va sotilgan mahsulot uchun pul mablag‘i 
olindi, yana xomashyo materiali sotib olindi, xodimlarga ish haqi 
to ‘landi, olingan foydadan soliq, yig‘im va to ‘lovlar to ‘landi.
Har bir xo ‘jalik operatsiyasi mulk tarkibi yoki uning tashkil topish 
manbai yoki bir vaqtning o ‘zida ham mulkda ham uning tashkil 
topishida o ‘zgarishlarga olib keladi.
Barcha xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya balansiga ta ’sir 
ko‘rsatadi va balansda to‘rt tipdagi o ‘zgarishga olib keladi.
2.2-jadval
Hisobot davrining boshida korxonani qisqartirilgan balansi
(ming so‘m)
Aktiv
Summa
Passiv
Summa
A so siy v o sitalar
1 200 000
U stav k ap itali
1 250 000
T o v ar-m o d d iy zax iralar
600 000
T aq sim lan m ag an foyda
450 000
H iso b -k ito b schyoti
750 000
ToM anadigan schyotlar
848 750
K assa
10
B y u d jetg a q arzlar
1 260
Balans
2 550 010
Balans
2 550 010
34

---

Birinchi tur o ‘zgarish.
Bu toifa (tip, tur)ga kiruvchi muomalalar 
ta'sirida balansning aktiv qismida o ‘zgarish sodir bo‘lib, xo‘jalik 
operatsiyasi natijasida bir modda ko ‘payadi va boshqa bir modda shu 
summaga kamayadi. Balansning umumiy summasi esa o ‘zgarmaydi.
Shunday bir xo‘jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv 
moddalarida o ‘zgarish yuz beradi. 0 ‘zgarish natijasi balansning umumiy 
summasiga ta’sir ko‘rsatmaydi.12
Misol: ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun hisob-kitob 
schyotidan kassaga 50 000 ming so‘m pul olib kelindi. Kassa schyoti 50 
000 ming so‘mga ko ‘payishi, hisob-kitob schyoti esa 50 000 ming 
so‘mga kamayishi sodir bo‘ladi. Birinchi operatsiyadan keyin balans 
quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
2.3-jadval