A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov
Yüklə 2,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.1-jadval
Minerallarning nomi va kimyoviy belgisi Mineral nomi Kimyoviy belgisi Cu, % Kovellin CuS 64,5 Xalkozin Cu 2 S 79,9 Xalkopirit CuFeS 2 34,6 Bornit Cu 5 FeS 4 63,3 Kubanit CuFeS 3 23,5 Talnaxit CuFeS (1,8-2) 36-34,6 Malaxit CuCO 3 ∙Cu(OH) 2 57,4 Azurit 2Cu∙CO 3 ∙Cu(OH) 2 55,3 Kuprit Cu 2 O 88,8 Tenorit CuO 79,9 Xalkantit CuSO 4 ∙5H 2 O 25,4 Xrizokolla CuSiO 3 ∙2H 2 O 36,2 Dioptaz CuSiO 3 ∙nH 2 O < 45 23 Bugungi kunda qazish ishlari olib borilayotgan va o‘rganilayotgan mis konlar haqidagi ma’lumotlarga e’tibor berilsa, tarkib jihatidan ular ancha kerakli metallar bo‘yicha kambag‘aldir. Misning tarkibi bu konlarda ko‘p hollarda 1–2 % ni tashkil etsa, katta konlarda bu ko‘rsatkich 0,35–0,75 % dangina iborat. Lekin shunday mis konlari mavjudki, ular tabiatda o‘ziga xos mo‘jiza kasb etgan, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Tarkibida misi bor tabiiy birikmalarning bir joyga mujassam bo‘lishi o‘z o‘rnida mis konlarini hosil qilsa-da, ular joylashuvi va kimyoviy tarkibi jihatidan yuqorida sanab o‘tilgan barcha ruda turlariga to‘g‘ri keladi. Qadimgi ruda konlari nafaqat Ural tizmalarida, balki Qozog‘iston, Buyuk Turkiston hamda Kavkazorti tog‘larida ham keng miqyosda ishlatilganligi arxeologiya qazilmalaridan bizga ma’lum. Barcha MDH respublikalarini qadimdan eng katta mis konlariga boy tizma tog‘, deb atasak arziydi. Agar xaritaga nazar tashlansa, yashil-ko‘k rangli tog‘ tizmalarida Turon qazilma boyliklarini, Gay, Sibay, Qorabosh konlari va boshqa hududlar haligacha mis olish bo‘yicha yetakchi konlardan ekanligiga ishonchimiz komil bo‘ladi. Umuman, Ural tog‘lari mis-ruxli sulfid rudalari toifasiga mansub bo‘lib, bu rudalarga yo‘ldosh metallar: rux, nikel, qo‘rg‘oshin, oltin, kumush, goh kam bo‘lsa-da, vismut, indiy, kobalt, talliy, tellur kabi elementlar uchrab turadi [10]. Bu azim Ural tizmalari qo‘ynidan olingan mis metali va unga yo‘ldosh bo‘lgan elementlar Qizil Ural, O‘rta Ural, Qorabosh hamda Mednogorsk tog‘-kon kombinatlarini to‘la ta’minlab kelmoqda. Qozog‘iston Respublikasini oladigan bo‘lsak, juda ko‘p ro‘znoma va oynomalarda yangi mis konlarini ochish, geologiya-ekspeditsiya ishlarini keng ko‘lamda olib borish bo‘yicha yaqin yillar ichida u MDH mamlakatlari orasida oldingi o‘rinlarni egallashi mumkinligi haqida ma’lumotlar berilmoqda. Ancha yillardan beri ishlab kelayotgan Jezqozg‘on mis kombinati to‘liq ta’minlanib turgan bir paytda, Balxash, Boshikel va yana mingga yaqin piritga boy mis-ruxli hamda kichik oksidli ruda konlari topilganligi yosh mustaqil Qozog‘iston uchun quvonarli holdir. Shuningdek, Kolsk, Taymir yarim orollari, Kavkaz va Baykalortidagi Udokon konlari bir me’yorda ishlab turmasa-da, misli rudalarga ancha boydir. 24 O‘rta Osiyoning Chotqol, Qurama tog‘ tizmalari Ohangaron tumanining o‘ng va so‘l tomonlarida joylashgan bo‘lib, oltin, kumush, mis, rux, molibden, uran va boshqa metallarga boy, bizning davrimizda ham Qurama tog‘ tizmasi foydali qazilma boyliklar olishning asosiy manbai hisoblanadi. Minglab tonnadan ortiq rangli metallarga boy toshqol qoldiqlari shundan dalolat beradiki, qadimdan bobokalonlarimiz mis, qo‘rg‘oshin, oltin, kumush metallarini toza holda olishga, ularga ishlov berish va har xil zeb-u ziynat buyumlari tayyorlashga mohir bo‘lganlar. Yüklə 2,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|