A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Misni olovli tozalash 
Olov yordamida xomaki misni unga yo‘ldosh bo‘lgan qo‘shimchalardan 
tozalash mis texnologiyasida pirometallurgiya jarayonlarining yakunlovchi 
bosqichi bo‘lib, suyuq holda bir texnologik agregatdan ikkinchisiga cho‘mich 
orqali suyuq holda o‘tgan eritma rafinirlashdan so‘ng tozalanib, maxsus qoliplarda 
qattiq holatga, «anod» holiga o‘tkaziladi. 
Bu jarayonning asl mohiyati mis va undagi qo‘shimchalarning kislorodga 
bo‘lgan moyilligidadir. Chunki ana shu moyillik erib turgan yuqori haroratdagi 
birikmalar uchun katta ahamiyatga ega. Buni Gibbs energiyasining tarkib topish 
ko‘rsatkichiga yoki eritmadagi oksidlarning dissotsiatsiya elastikligiga, ya’ni 

---

112 
dissotsiatsiya natijasida hosil bo‘ladigan gazlarning shu haroratdagi bosimi, bu 
bosim esa haroratga qarab o‘zgarishiga bog‘liqdir.
Agar ma’lum bir haroratda oksidlarning hosil bo‘lishi Gibbs energiyasining 
o‘zgarishini kuzatib qarasak, quyidagilarning guvohi bo‘lamiz. Pirometallurgiya 
jarayoni borayotgan yuqori haroratda Su, Ni va Fe oksidlarining barqarorlik 
darajasi ushbu reaksiya bo‘yicha o‘zgaradi: 
Cu→Fe
2
O
3 
→ Cu
2
O→NiO→Fe
3
O
4 
→FeO (1.77) 
Demak, metallarning kislorodga bo‘lgan moyilligi reaksiya natijasida 
elementlardan kimyoviy birikmalarning hosil bo‘lishi Gibbs energiyasining 
o‘zgarishi orqali ifodalanadi. 
Ma’lumki, qancha oksid va sulfidlarning hosil bo‘lishida Gibbs energiya-
sining manfiy tomonga kamayishi ko‘p bo‘lsa, metallarning kislorod va 
oltingugurtga bo‘lgan moyilligi shuncha ko‘p bo‘ladi. Yoki aksincha, teskarisi ΔG 
(Gibbs energiyasi) qanchalik musbat ko‘rsatkichi yuqori (2, 4, 6 va hokazo) bo‘lsa, 
birikish shuncha zaif, parchalanish yoki oksidlanishi yuqori bo‘ladi. 
Olovli tozalashning maqsadi – erigan misli eritmadagi qo‘shimchalarni 
misga qaraganda ularning kislorodga moyilligi yuqoriligidan foydalanib (nodir 
metallar bundan mustasno) oksidlab, anodli toshqol holida agregatdan suyuq holda 
chiqarib tashlash. 
Olovli rafinirlash mis va uning Cu
2
O oksidi xususiyatiga asoslangan, ya’ni: 
1)Su
2
O erigan mis tarkibida (12% gacha) yaxshi eriydi; 
2) Su
2
O qo‘shimchalarga nisbatan yaxshi oksidlovchilardir; 
3)deyarli ko‘pgina qo‘shimchalar oksidlash jarayoni paytida misda 
erimaydi (qisman erishi mumkin); 
4)barcha oksidlangan qo‘shimchalarni eritmadan ajratib olgach, Su
2
O ni 
oson va tezda ilgarigi metall holiga qaytarish mumkin;

---

113 
Nazorat savollari
 
1.Homaki misni olovli tozalashning nazariy asoslari qanday? 
2. Misni olovli tozalashdan maqsad? 
3.Olovli tozalash qaysi pechda amalga oshiriladi? 
4.Olovli pechdan chiqan shlak tarkibida misni miqdori?