A. G. Abdukadirov 2017 y

Tarmoq abonentlari - tarmoqda axborotlarni yuzaga keltiruvchi yoki 
iste’mol qiluvchi ob’ektlar. 
Aloxida EXMlar, EXM komplekslari, terminallar, sanoat ishlari, raqamli 
dastur orqali boshqariladigan dastgoxlar va xokazo abonent bo‘lishi mumkin. Xar 
qanday abonent tarmog‘i stansiyaga ulangan. 

---

Stansiya - axborot uzatish va qabul qilish bilan bog‘lik vazifalarni bajaruvchi 
apparatura. 
Abonent va stansiya majmuini abonent tizimi deb atash qabul qilingan. 
Abonentlarning o‘zaro aloqasini tashkil etish uchun uzatuvchi moddiy vosita kerak. 
Uzatuvchi moddiy muxit bu aloqa tarmog‘i yoki elektr signallari 
tarqatiladigan kenglik va ma’lumotlarni uzatish apparaturasi. 
Bunday yondashuv xar qanday kompyuter tarmog‘ini abonentlar tizimi va 
kommunikatsiya tarmog‘ining majmui sifatida ko‘rib chiqishga imkon beradi. 
Hisoblash tarmog‘ining tasnifi 
Abonent tizimining xududiy joylashuviga ko‘ra hisoblash tarmog‘ini uchta 
asosiy sinfga bo‘lish mumkin: 

global tarmoqlar (WAN - Wide Area Network); 

mintaqaviy tarmoqlar (MAN - Memrorolitan Area Network); 

lokal tarmoqlar (WAN - Local Area Network). 
Global hisoblash tarmog‘i turli mamlakatlarda, turli qit’alarda joylashgan 
abonentlarni birlashtiradi. Abonentlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqa telefon tarmog‘i, 
radio-aloqa va yo‘ldosh orkali aloqa tizimi bazasida amalga oshiriladi. Global 
hisoblash tarmog‘i barcha insoniyatning axborot resurslarini birlashtirish va ushbu 
resursga kirishni tashkil etish muammosini xal etadi. 
Regional (mintaqaviy) tarmoqlar bir-biridan ma’lum bir masofada joylashgan 
abonentlarni bog‘laydi. U aloxida mamlakatning katta shaxridagi, iqtisodiy 
mintaqadagi abonentlarni o‘z ichiga oladi. Mintaqaviy hisoblash tarmog‘ining 
abonentlari orasidagi masofa o‘nlab, yuzlab km ni tashkil qiladi.
Lokal hisoblash tarmog‘i uncha katta bo‘lmagan xududda joylashgan 
abonentlarni birlashtiradi. Hozirda lokal hisoblash tarmog‘i tarqalgan xududda aniq 
chegara yo‘q. Odatda bunday tarmoq aniq bir joyga bog‘langan. Lokal hisoblash 
tarmog‘iga mansub sinfga aloxida korxonalar, firmalar, banklar, ofislar tarmog‘i 
kiradi. Bunday tarmoq 2-2,5 km xududni qamrab oladi.

---

Global, mintaqaviy (regional), lokal hisoblash tarmoqlari ko‘p tarmoqli 
ierarxiyani tashkil etadi. Ular ulkan axborot to‘plamini qayta ishlovchi kuchli 
iqtisodiy vositani yaratib, cheksiz axborot resursiga kirish imkonini beradi. Lokal 
hisoblash tarmog‘i mintaqaviy tarmoq tarkibiga komponent sifatida kirishi mumkin. 
Mintaqaviy tarmoq global tarmoqqa kirishi va nixoyat, global tarmoq murakkab 
tuzilmani tashkil etishi mumkin.
Misol. INTERNET kompyuter tarmog‘i mashxur global tarmoq hisoblanadi. 
Uning tarkibiga ko‘pgina erkin birlashgan tarmoqlar kiradi. INTERNETga kiruvchi 
xar bir tarmoq ichida aniq aloqa tuzilmasi va ma’lum boshqaruv tarkibi mavjud. 
INTERNET ichida ma’lum bir foydalanuvchi uchun turli tarmoklar o‘rtasidagi 
birlashish tuzilmasi va usullari xech qanaqa axamiyatga ega emas.
Hozirdagi kunda xar qanday boshqaruv tizimining ajralmas unsuri bo‘lib 
qolgan shaxsiy kompyuterlar lokal hisoblash tarmog‘i yaratish borasida shov-shuvga 
sabab bo‘lmoqda. Bu xam o‘z navbatida zamonaviy axborot texnologiyasini ishlab 
chiqish zaruriyatini keltirib chiqardi.
SHaxsiy kompyuterlar fan va texnika, ishlab chiqarishning turli tarmoqlarida 
qo‘llash amaliyoti shuni ko‘rsatdiki, hisoblash texnikasini tatbiq qilishda aloxida 
SHK emas, balki lokal hisoblash tarmoqlari ko‘proq samara beradi. 
Xar 
qanday 
kommunikatsiya 
tarmog‘i 
albatta 
quyidagi 
asosiy 
komponentlarni: uzatish (peredatchik), xabar, uzatish vositasi, qabul qilish 
(priyomnik)ni o‘z ichiga oladi.