A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

1.14. Issiqlik va elektr energiyasiga tarifllar 
Issiqlik va elektr energiyasining iste`molchilari va yetkazuvchilari
orasidagi iqtisodiy o‘zaro munosabatlarini hisobga olgan holda issiqlik va
elektr energiyasiga tariflar quyidagilar bilan aniqlanadi ular:

elektr energiyasini ishlab-chiqarishda, uni uzoq leniyalarga uzatish
va taqsimlash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha xarajat turlarini, hamda rejada
ko‘zda tutilgan chegirma va jamg‘armalarni aks ettirishi;

energiyani ishlab-chiqarish va istemol qilish bilan bog‘liq bo‘lgan
barcha halq xo‘jaligi xarajatlarini pasaytirish yo‘lini ishlab chiqib va
ularga tubdan yordam berish;

issiqlik va elektr energiyasining sifatini barqaror holatda oshirish va
hisobga olish;

iloji boricha elektr energiyani o‘lchashning va iste`molchilar bilan
hisob-kitobning soddaroq yani oddiy variantlarini ishlab chiqib ularni bu
usul bilan ta`minlashidir.
Yashil energetikani rivojlantirish uchun esa katta miqdorda moliyaviy
sarmoya talab etiladi. Bu boradagi loyihalarni ro‗yobga chiqarish uchun
salohiyatli investorlarni jalb etish elektr energiyasiga iqtisodiy jihatdan
jozibador tariflarni joriy etish evazigagina mumkin bo‗ladi bu maqsadlarga
erishish uchun quyidagi sharoitlar yo‘lga qo‘yilgan bo‘lishi lozim:

energiya tejamlovchi va ularni istemolini nazorat qiluvchi
tashkilotlarni ishlashi uchun normal iqtisodiy sharoitlar yaratish.

yuridik shaxslar va aholini issiqlik energetikasi bilan ustuvor
ta`minlash;

issiqlik
energiya
iste`molchilarini
energiya
ta`minlovchi
tashkilotlarning tabiiy monopoliyasidan himoya qilish;
Bug‘ va issiq suvdan iborat issiqlik energiyasining narxi qozonlarning
pasport ko‘rsatkichlari yoki IEM kollektoridan turbina olayotgan joydagi
1Gkal uchun bo‘lgan tarif bilan aniqlanadi. Bunda iste`molchilarga kelib
tushayotgan bug‘dagi issiqlik energiya soni, shartnomada ko‘rsatilgan
bug‘ning o‘rnatilgan parametrlari bo‘yicha bug‘ning og‘irlik sonini uning
issiqlik qiymatiga ko‘paytirish bilan aniqlanadi va energiya ta`minlovchi
tashkilot va iste`molchilarni bo‘lib turgan issiqlik tarmog‘i chegarasida

---

---

82
hisobga olinadi. Bo‘lish chegarasi issiqlik tarmoqlarining balans belgilari

bo‘yicha aniqlanadi.
Issiqlik energiyasiga tariflar kondensatorning ko‘paytirishini hisobga
olgan holda o‘rnatiladi. Qaytarilmagan kondensat uchun iste`molchi
qo‘shimcha (10-20%ga ko‘p) to‘lashi kerak.
Kondensatni qaytarganligi uchun iste`molchilarni rag‘batlantirish
energiya tejash masalasini echishning yana bir yo‘llaridan hisoblanadi.
Iste`molchilar tomonidan issiqlik energiyasi uchun to‘lov (aholidan
tashqari) tasdiqlangan tariflarni indeksatsiya kilish mexanizimini qo‘llagan
holda qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:




d
n
n
n
b
К
К
V
V
Т
T




1
M
,
(1.4)
bu erda
T
M
– indeksatsiya mexanizmini qo‘llash bilan aniqlangan tarif;
T
b
- amaldagi qonunchilikka muvofiq o‘rnatilgan asosiy tarif;
V
n
– issiqlik
energiyasiga tarifning indeksatsiya qilinmagan ulushi, ularning AQSH
dollariga nisbatan qiymati (yoki issiqlik energiyasining iste`molchilarini
to‘lov hujjatlarini rasmiylashtirish);
K
d
- tariflarni dollar ekvivalentiga
o‘tkazish koeffitsienti, bu koeffitsient ularni o‘rnaltilgan vaqtida
aniqlanadi (