A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Ichki nazoratning tashqi auditdagi zaruriyati 
Professional audit standartlari auditorlardan shuni talab qiladiki, har bir 
auditor audit rejasini tuzuvchi sifatida ish olib borilayotgan tashkilotning 
axborotlarni noto’g’ri ko’rsatishi, fribgarlik qilib yoki texnik xato tufayli, riskini 
baholay olishi zarur hisblanadi. 
Shu sababli tashqi auditorlik 
tekshiruvini o’tkazayotgan auditorlar birinchi navbatda mijoz 
korxonadagi ichki nazorat tizimini baholab oladi. Baholash 
davrida auditor turli usullardan foydalanishi mumkin.
Bu baholash 
jarayoni albatta korxona haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo’lish yoki unining 
xususiyatlaridan kelib chiqadi, korxona moliyaviy hisobotlarni tayyorlayotgan 
paytda qay darajada ichki nazorat funktsiyasi yaxshi ishlashini o’rganish 
fikrimizning isbotidir. Bundan tashqari auditor tashkilot ichki nazoratida yo’l 
qo’yilishi mumkin bo’lgan ishonchsiz axborotlar aynan nimalar bilan bog’liq 
bo’lishi, qaysi hujjatlarda kuzatilishi mumkinligini to’g’ri bashorat qilishi muhim 
hisoblanib, bu tahmin qilinayotgan xatolar moliyaviy hisobotda mavjud yoki 
mavjud emasligini tekshirishdan iboratdir. Agar korxona sifatsiz ichki nazoratini 
olib borsa, audit jarayoni olib borilayotgan vaqtida ushbu omil ahamiyatga ega 
hisoblandi. Misol uchun, auditor korxona mahsulotlar kirim-chiqimi o’z vaqtida, 
samarali amalga oshirilmaganligini o’z hisobotida aks ettirsa, bunday paytda 
auditor shunday muqobil audit qilish jarayonini o’tqizishi kerakki haqiqatdan ham 
material kirim-chiqimi ichki nazoratning yomon ishlagani uchun yaroqsiz, 
noto’g’ri axborot vujudga kelganligiga shak-shubxa qolmasin. Deyarli barcha 

---

150 
auditorlik kompaniyalari o’zlari xizmat ko’rsatayotgan yirik korxonalarning ichki 
nazorat olib borishiga alohida qiziqish bildirishadi. Auditorlik korxonalari 
auditorlik xulosasini taqdim etayotgan paytlarida uni o’zaro chambarchas 
bog’liqlikdagi auditorlik tekshiruvi sifatida taqdim etadi va bunda o’sha 
tashkilotning moliyaviy hisobotlarni tayyorlayotganda ichki nazoratni qay darajada 
amalga oshirayotganligini alohida qilib moliyaviy hisobot to’g’risidagi tekshiruv 
natijalariga kiritadi.