Ichki nazoratdagi muhim kamchiliklar Muhim kamchiliklar bu moliyaviy hisob berish ustida o`rnatilgan ichki
nazoratning muhim kamchilikka qaraganda uncha jiddiy bo`lmagan kamchilik yoki
kamchiliklar kombinatsiyasi, biroq tashkilotning moliyaviy hisobotining
e`tiborsizligiga javobgar bo`lgan shaxslarning e`tiboriga sazovor bo`lish uchun
yetarlicha muhim. Muhim kamchilik shu darajada ahamiyatliki u menejment va
audit qo`mitasining e`tiboriga olib kelinishi kerak, lekin tashqi foydalanuvchilar
uchun taqdim etilishi joyiz emas. Muhim kamchiliklar menejmentning ichki
nazorat samaradorligi bo`yicha hisobotiga kiritilmaydi.
Moddiy kamchilik va muhim kamchiliklar o`rtasidagi farqlar
187
Menejment aniqlangan nazorat kamchiliklari moddiy kamchilik yoki muhim
kamchilik darajasiga ko`tarila oladimi yo`qmi shuni baholashda mohirona
hukmdan foydalanadi. Kamchilikning jiddiyligi kamchilikdan tufayli sodir bo`lishi
mumkin bo`lgan noto`g`ri bayonotning hajmi va tashkilotning nazoratlari buni
oldini ola olishi, yoki hisob raqami balansi noto`g`ri bayonoti yoki fosh etilishining
oldini olishi va to`g`irlashi haqida asosli ehtimolning mavjud ekanligiga bog`liq.
Menejment aniqlangan kamchiliklarni o`rab turgan muayyan fakt va vaziyatlarni
e`tiborga olishi zarur. 14 – jadval ikki xil nazorat kamchiliklari – biri moddiy
kamchilik va yana biri muhim kamchilik deb baholanishi ehtimoli katta bo`lgan
kamchiliklarni tasvirlaydi.
jadval Aniqlangan nazorat kamchiliklarini baholash
Bo`lishi mumkin bo`lgan moddiy kamchilik Tashkilot umumiy yillik daromadi daromad hisob raqamidagi
noto`g`ri bayonoti umumiy moliyaviy hisobotlariga moddiy bo`la oladigan
darajada katta yangi mahsulot tarmog`iga ega. Bu mahsulot tarmog`idan keladigan
foyda murakkab ko`p elementli kelishuvlarga ega bo`lgan shartnomalarga
asoslangan. Tashkilot bu mahsulot tarmog`iga har hafta davomida ko`plab
hududlar bo`ylab ahamiyatli sondagi yangi shartnomalarni a`zo qiladi. Bu yangi
shartnomalarni tayyorlashda, standard shartnoma shaklidan foydalaniladi, va
standard shartnomaga o`zgarishlar bitimning ma`lum jihatlariga asoslangan holda
amalga oshiriladi.
Yangi shartnoma kompyuterlashtirilgan hisob tizimiga kiritilganda
hududiy ofisdagi mijoz hisob raqami xodimi tanish daromad BXUQQSga mos
kelishini tasdiqlashi zarur. Nazorat jarayonining bir qismi shaklida, tasdiqlashni
amalga oshirgan mijoz hisob raqami xodimi daromad qog’ozini to`ldirishi va
tugatilishi haqida imzo qo`yishi lozim.
Bu
nazorat
samarali
loyihalashtirilganligini bildiradi. Ammo, menejment nazoratni tekshirgan vaqtida
aniqlandiki bu nazorat jarayonlari yangi mahsulot tarmog`i uchun barqaror
ravishda hujjatlashtirilmagan yoki taqdim etilmagan. Nazorat samarali boshqarilib
kelinmayotgan ekan. Faqat shu faktlarga asoslangan holda, menejment bu
kamchilikning quyidagi sabablarga ko`ra material kuchsizlikni ifoda etishini
aniqlash ehtimoli yuqori 1) bu kamchilikdan kelib chiqadigan moliyaviy noto`g`ri
bayonatning hajmi har hafta sodir bo`ladigan ko`plab muhim yangi savdo bitimlari
sababli material bo`lishini kutish asosli va 2) yil davomidagi umumiy savdo
bitimlari ham moddiy. Menejment xulosa qila oladiki, material noto`g`ri bayonot
sodir bo`lishi ehtimolliligi asosli. Shu bilan birgalikda, ichki nazorat kamchiligidan
kelib chiqadigan moliyaviy bayonotlardagi sodir bo`lishi mumkin bo`lgan
188
noto`g`ri bayonotlarning hajmi va ehtimolligi material kuchsizlikning tarifiga mos
keladi.