A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor
Yüklə 2,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nazorat uchun savollar: 1. Moliyaviy hisobotlarni tayyorlash qanday maqsad va vazifalar qo’yiladi? 2. Tashqi auditorlar uchun ichki nazortning ahamiyati to’g’risida nima 189 bilasiz? 3. Korxonaning ichki nazorti qanday tashkil etiladi? 4. Ichki nazorat tizimi elementlari qanday bo’ladi? 5. Ichki nazoratning elementlari va prinsiplari qanday amalga oshiriladi? 6. Korxona hisob siyosatini o’rganish qanday amalga oshiriladi? 7. Ichki nazorat tizimini o’rganish qanday amalga oshiriladi? 8. Nazorat muhiti deganda nimalarni tushunasiz? 9. Nazorat amallari deganda nimalarni tushunasiz? 190 9-BOB. AUDITORLIK DALILLARI 9.1. Auditorlik dalillariga nisbatan qarorlar Ushbu bob auditorlik dalillariga nisbatan qabul qilish zarur bo’lgan to’rtta asosiy qaror tavsifidan, shuningdek, ishonchli dalillar etarliligi kabi tushunchalar tahlili bilan boshlanadi. So’ngra biz ob’ektda ishlash bo’yicha uchinchi standartga rioya etish uchun to’plash mumkin bo’lgan dalillarning etti turini aniqlaymiz va tahlilga tortamiz. Bob oxirida auditor ishlatadigan ishchi hujjatlar ko’rib chiqilgan. Har bir auditor qabul qilishi lozim bo’lgan eng muhim qaror mijoz moliyaviy hisobotining barcha elementlari va o’sha moliyaviy hisobot, umuman olganda, ob’ektiv taqdim etilganini tasdiqlash to’plashi kerak bo’lgan dalillarning tegishli miqdorini aniqlashga oid bo’ladi. Bu masalada bir qarorga kelib olish muhim ahamiyatga ega, chunki, barcha mavjud dalillarni baholash va tahlil qilish audit qiymatini aql bovar qilmas darajada oshirib yuborar edi. Masalan, xo’jalik tizimlarining katta qismiga oid moliyaviy hisobotlar auditida barcha bekor qilingan cheklar, yuk xatlari, tovarlarni qabul qilish hujjatlari, sotish bo’yicha schet- fakturalar, transport hujjatlari, mijozlar buyurtmalari, hisob-kitob varaqlari, shuningdek, boshqa ko’plab hujjatlar va qaydlarni tekshirish mumkin emas. Auditorga aynan qanday dalillar kerak bo’lishiga oid qaror qabul qilinishi jarayonini quyidagi to’rt savolga javob izlash sifatida tasavvur qilish mumkin: 1. Qanday auditorlik amallaridan foydalanish lozim? 2. Har bir aniq audit amali bo’yicha saralash qanday hajmda bo’lishi lozim? 3. Berilgan majmuadan qaysi aniq unsurni tanlash lozim? 4. U yoki bu aniq amallarni qachon amalga oshirish lozim? AUDITORLIK AMALLARI. Auditorlik amallari deganda auditning har bir bosqichida u yoki bu turdagi dalillarni to’plash xususiyatlari haqida aniq batafsil ko’rsatmalar guruhlari tushuniladi. Masalan, tovar-moddiy qimmatliklarni inventarizatsiya qilish, bekor qilingan cheklar soni bilan sotishdan daromadlar miqdori, tizimli buxgalteriya 191 yozuvlari va transport hujjatlarini solishtirish bo’yicha dalillar muayyan audit amallari yordamida to’planadi. Ularni ishlab chiqishda, odatda, maxsus atamalar qo’llanilib, bu mazkur amallardan audit amalga oshirish yo’riqnomalari sifatida foydalanish imkonini beradi. SARALASh HAJMI. Audit amallari bo’yicha saralash hajmini tekshirilayotgan majmuaning bittadan to barcha elementlarigacha ko’rinishini o’zgartirish mumkin. Tasavvur qilaylik, sotish jurnalida 6600 ta hisobga to’lov amalga oshirilgani qayd etilgan. Auditor mazkur holatda 200 ta hisobni tanlashi va ularni kassa daftari bilan solishtirishi mumkin. Har bir aniq audit jarayonida qancha element tekshirilishi lozimligini har safar uning o’zi hal etishi kerak. Saralash hajmi turli tekshirishlar uchun turlicha bo’lishi mumkin. NIMANI SARALASh KERAK BO’LADI. Auditor muayyan audit uchun saralash hajmini belgilab olgach, aynan qanday aniq elementlarni tekshirishini ham aniqlab olishi lozim. Agar auditor, masalan, sotish jurnalidagi yozuvlar bilan solishtirish maqsadida, 6600 ta hisobni o’z ichiga oluvchi majmuadan 200 ta to’langan hisobni tekshirishga qaror qilsa, u holda o’zi tekshiradigan aniq hisoblarni saralash orqali bir qancha usullardan foydalanishi mumkin. Auditor: a) qandaydir haftani tanlashi va dastlabki 200 ta hisobni tekshirishi; b) eng yirik miqdorli 200 ta hisob tanlashi; c) ixtiyoriy tekshirish uchun hisobni tanlashi yoki g) auditorning fikriga ko’ra xatolar mavjud bo’lishi ehtimol qilingan hisobni tanlashi mumkin. Bundan tashqari, ushbu yondashuvlarning uyg’un birikmasi hisoblanuvchi boshqa qandaydir usuldan foydalansa ham bo’ladi. Moliyaviy hisobot auditi, odatda, qandaydir davrni, masalan, bir yilni o’z ichiga oladi. Audit mazkur davr tugaganidan so’ng bir necha hafta yoki oydan keyingina yakunlanadi. Shuning uchun auditga kiruvchi operatsiyalarni amalga oshirish vaqti turlicha bo’lishi va ular hisobot davrining boshida yoki uzoq hisobot sanasidan uzoq vaqt o’tgandan keyin amalga oshirilishi mumkin. Moliyaviy 192 hisobot auditida mijoz aksariyat hollarda audit yil yakunlangandan bir-uch oydan keyin tugashini xohlaydi. AUDIT DASTURI. Dalillarni to’plash sohasida to’rtta qaror natijalarining batafsil bayoni audit dasturi ataladi. Audit dasturi har doim auditni amalga oshirishda foydalaniladigan amallar ro’yxatini o’z ichiga oladi. Unda saralash birligi, tekshirish uchun tanlanadigan muayyan elementlar, shuningdek, audit o’tkazish vaqti haqida ham so’z yuritiladi. Odatda, audit dasturi bo’limlardan iborat bo’lib, ularning har biri muayyan unsurga bag’ishlangan: debitorlik qarzi, sotishlar va hokazo. Debitorlar hisobi bo’yicha audit dasturi misollari (u audit amallari tavsifini ham o’z ichiga oladi), saralash hajmi, tanlangan elementlar, shuningdek, audit o’tkazish vaqti tavsifi. Audit dasturining o’ng tomoni har bir amal uchun audit maqsadlarini belgilashni ham o’z ichiga olib, bu haqda 5-bobda so’z yuritilgan. Yüklə 2,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|