A. M. Polatov kompyuter vositasida modellashtirish asoslari

Foj'de.iMuvc^i taisbfci kijarisb

,/ \
. _^^^yFo)^jdaia?mvchi: ^ч-%_ foa
n
yo*
> V ъМЫ botimV"''* ™-| Tiiiafmi Vulissi 1
- rasm П

8Simmetrik va lentalik tuzilishga ega bo‘Igan tenglamalar sistemasini yechish uchun moslashtirilgan kvadrat ildizlar usuli qo‘llanadi. Jarayon ikki qadamdan iborat: awalo - RAM12 modulida kvadrat ildizlar usuli algoritmiga asosan boshlang‘ich hisoblarni bajariladi. So‘ngra - RAMIS modulida usulning yakuniy hisoblarini bajaradi. Natijada tugun nuqtalaming ko‘chish qiymatlari aniqlanadi. RAM11 modulining ishlashi natijasida kuchlanganlik va deformatsiyalar qiymatlari hisoblanadi va PARAMS natijaviy faylga yoziladi. Jarayon yakunida tugun nuqtalardagi ko‘chish va kuchlanishlarning elastik- qiymatlari PARAMS fayliga yoziladi.
ШПШ!

		SSodsA mt
		«(xWtearo
vfeuaitesihSfte		imerfeys
		O'ttteSSt!

11.5.-rasm. ARPEK dasturlar majmuining tuzilishi
119

4. 
   Tolalik kompozitlar deformatsiyalanishining sonli tahlili
   

Bir tomonga yo‘naltirilgan tolalik materiallardan tuzilgan konstruksiyani qismlar fizikaviy chiziqsiz deformatsiyasi masalasini yechish kompyuter vositasida modellashtirish usuli asosida olingan natijalar tahlilini keltiramiz. Asimptotik usullar asosida olingan munosabatlar yordamida tolalik kompozitning effektiv parametrlari hisobga olinadi. D16 (boroalyumin) tolalik materiali asosi sifatida alyuminiy qorishmasidan foydalaniladi, uning mexanik parametrlari: elastiklik moduli - E=7.1*10⁴ MPa, Puasson koeffitsiyenti - ц=0.32, mustahkamlanish koeffitsiyenti - 1=0.5 va elastiklik chegarasi - o_s=2.13*10² MPa. Tola bor materialidan tayyorlangan va uning parametrlari: E'=39.7*10⁴ MPa, ц'=0.21, cho‘zishdagi mustahkamlik chegarasi оУ=2.5*10³ MPa.
Bir tomonga yo‘naltirilgan kompozitdagi tolaning hajmiy miqdori ta’sirini tadqiqot qilish uchun tola yo‘nalishi 0Z o‘qi bo‘yicha to‘g‘ri to‘rtburchakli plastinaning cho‘zilishi (#_гг=850 MPa) uch o‘lchovlik elastik-plastik masalasi yechimi kompyuterda hisoblash eksperimenti natijalari asosida tahlil qilanadi. Plastinaning o‘lchamlari: balandligi - 10 mm, kengligi - 5 mm va qalinligi - 1 mm. Uning markazida radiusi R= 1 mm ga teng yakkalangan teshik mavjud. Tolaning kompozitdagi hajmiy miqdori v=35%.
Izotropiya teksligi bo‘yicha tesliik atrofidagi deformatsiya intensivligi p_u qiymatlarining taqsimoti 11.6.a-rasmda keltirilgan. Transversal izotropiya bosh o‘qi bo‘yicha deformatsiya intensivligi q_u qiymatlarining taqsimoti 11.6.b-rasmda keltirilgan. Elastik deformatsiya oshirilgan qiymatlari teshikning yon tomonlarida hosil boiadi, lekin gorizontal diametming teshikning konturi bilan kesishish nuqtasi atrofida, ulaming qiymatlari minimal (bo‘yoq tusi izotropiya tekisligi bo‘yicha deformatsiya qiymatlariga (11.6.c-rasm)ga nisbatan ikki marta ortiq)

.

а
с

11.6-rasm. Deformatsiya intensivligi taqsimoti
Tolalik kompozitdagi tolaning turli hajmiy miqdoridagi kuchlanganlik va deformatsiya intensivligi P_u^p_u qiymatlari orasidagi munosabati chizmalari 11.7-rasmda keltirilgan. Tolaning hajmiy miqdori oshirilishi bilan kompozitda mustahkamlik xususiyatlari oshadi, shu bilan birga bu jarayon asosning elastik- plastik xususiyatlarining kamayishiga olib keladi. 0‘tkazilgan hisoblash eksperimentlar natijalari tolaning kompozitdagi hajmiy miqdori ta’siri qonuniyatlarini tasdiqladi: tolaning hajmiy miqdori 30% dan to 60% gacha bo‘ Igan oraliqda asos materialning elastik- plastik jihati tola va asos birgalikda ishlash holatini ta’minlaydi.


0,1 0.2 03 6,4 O-S P.,%
11,7-rasm. P,rp_u munosabatlar chizmasi



So‘ngra, sonli modellashtirish asosida, kuchlanganlik holati minimal o‘zgargandagi konstruksiyaning shakli o‘zgarishi hisobiga kuchlanganligi kamayishi jarayoni tahlil qilindi. Boroalyumin materialidan tayyorlangan plastinaning elastik- plastik deformatsiya holati tadqiqot qilindi. Sof konstruksion mulohazalari asosida plastina markazida doira ko‘rinishidagi

teshik bilan ta’minlangan va tolalar yo‘nalishi bo‘yicha bir yo‘sinda P_zz = 950 MPa cho‘zilgan. To‘g‘ri burchaklik plastina quyidagi parametrlarga ega: balandligi - 10 mm, eni - 5 mm, teshik radiusi R=0.5mm. Bor materialidan tayyorlangan tolalar hajmiy tarkibi v=35%ni tashkil etadi. Mos mexanik parametrlar qiymatlari: E=0.9964*10⁵ MPa, E'=1.8532*10⁵ MPa, G=0.4311*10⁵ MPa, G-0.3802*10⁵ MPa, ц=0.1558, (.1=0.2762, dyuralyuminning elastik deformatsiyalanish chegarasi p_u*= 0.003.
Tadqiqot qilinayotgan masalada yakkalangan teshik atrofida defonnatsiyaning yuqorilashgan qiymatlari kuzatilmoqda (ll.S.a- rasm). Faraz qilaylik, mavjud teshik yoniga vertikal bo‘yicha ikkinchisi qo‘shilgan (11.8.b-d rasm). Vertikal bo‘yicha joylashgan ikki teshik orasidagi masofaning ta’sirini tadqiqot qilish uchun hisoblash eksperimentlar o‘tkazildi. Qo‘shimchasi teshik, teshiklar atrofida kuchlanganlik hosil qiladi, lekin teshiklar orasidagi ta’sir umumiy kuchlanganlikni kamaytiradi. Bunda elastik-plastik holati parametrlar qiymatlari yakkalangan teshik holatdagidan kichik. Teshiklar markazlari orasidagi masofa h=2 mm bo‘lganda, ular chegarasidagi bir-biriga nisbatan eng uzoq joylashgan nuqtalarda deformatsiyalar intensivligi p_u qiymati 7.7%ga, eng yaqin nuqtalarda esa - 26.7% ga lcamayadi (11.8.b- rasm).
шш
A