A milliy urf-odatlar, qadriyatlar va ananalarning qayta tiklanishi

2. Milliyistiqlolmafkurasi, ma’naviyatvama’rifatjamoatchilikmarkazinitashkiltopishivauningfaoliyati.
1991-yil oxiriga kelib, Ittifoq tarqalib ketganligi, respublika-mizning mustaqil suveren davlat maqomiga ega bo'lganligi tufay-li jamiyatda yuz bergan demokratik jarayonlarga va hurfikrlilikka intilish xalqning milliy ongi muttasil oshib borishiga zamin yarat-di. Shu bilan birga mavjud hodisalarga yangicha tafakkur bilan qa-rashni taqozo qildi. Jumladan, butunlay yangi tarixiy sharoitlarda butunlay yangicha qarashlarni, munosabatlarni qaror toptirish zarur edi. Chunki O'zbekiston, o'z kelajagini «yangilangan» federatsiya tarkibida emas, balki mustaqil milliy davlatchilik qaror topganda-gina o'zining to'la siyosiy suvereniteti ya iqtisodiy mustaqilligiga erishgandagina belgilashi mumkinligini ancha oldin tushungan va bu borada o'zining qat'iy qaroriga kelgan edi. Binobarin, xalqni yangi yo'ldan boshlab borish, uning qarashlari va orzu-maqsadlarini bir yo'nalishga burib, kuchlarni uyg'unlashtirish uchun yagona g'oyaviy qurol zarur edi. O'zbekiston boshqa ittifoqdosh respublikalar ichida birinchilardan bo'lib o'zini mustaqil respublika deb e'lon qilgan edi. Bu, albatta, O'zbekiston uchun buyuk tarixiy voqea, milliy mafkura shakllanishida yangi davrning boshlanishi edi. Bu hoi tabiiy ravish-da kishilarning siyosiy ongi oshishiga olib keldi. Odamlar jamiyatda yuz berayotgan o'zgarishlar shiddati oldida birmuncha gangib qo-lishdi. Turli safsatalar, xatti-harakatlar, «g'oyaviy» kurashlar, «xona-ki» va ajnabiy siyosatdonlar ko'payib ketdi. Bir maromdagi turmush va bir qolipdagi fikrlash tarzi buzilib, sarosimalik, to'qnashuvlar va parokandalik kayfiyatlari kuchaya bordi. Ana shunday paytda umumxalq va umumdavlat manfaatiga mos keladigan eng maqbul yo'lni tanlash, buning uchun esa mafkuraviy yakkahokimlikka bar-ham bergan holda aholining barcha tabaqalari qatlamlarini, talab-ehtiyojlarini ma'naviy-ruhiy chanqoqligini qondira oladigan yetuk va barkamol g'oyani yaratish zarur edi.
Masalaningyanaboshqabirtomoni ham boredi. Bu bevositauzoqyillarmobaynidahukmronbo'lgang'oyavaaqidalardanxalosbo'lish, uningbiryoqlama, havoyi, balandparvozda'vatlaridanvozkechishkabiog'ir, vaqt talab etadiganjarayonbilanbog'liq. Enditafakkurtarzivaqarashlarnitubdano'zgartirishuchunengavva-lo o'shadavrning bosh mafkurachisi - sobiqkommunistikpartiyag'oyalaridanvozkechish, qolaversa, butunlayyangi, zamontalablarivaijtimoiy-siyosiyjarayonlarmazmun-mohiyatidankelibchiqadiganmafkuraniishgasolishlozimedi. Ana shuxulosalardankelib chi-qib, I.A. Karimov 1991-yil 14-sentabrda shundayfikrnibayonqil­di: «Biz madaniyinqilobningg'alabasihaqidagapirmoqdamiz. Madaniyatvasan'atesahozirog'irtanglikkaduchorbo'lgan. Bu mafkuraviyzulmningoqibatidir. Partiyashuyillarmobay­nida «sotsializmningasoslarinibunyodetish, «kengko'lamdakommunizm», «rivojlangansotsializm» qurishbilanmashg'ulbo'libketaverdi. Har xil «izm»lar, orzu-havaslar, maqsadlarha­qidagapirarekanmiz, nihoyatshuniuqibolishimizkerakki, buyorug' dunyodainsonninghayotidanko'raqadrliboshqahechnarsayo'q. Uningahvoliyomonedi, hozir ham o'zgarganemas». Prezidento'zfikrinidavomettirib «Kommunistikpartiyabosibo'tganyo'lnitahliletishvaunga baho berishdanmaqsadimizshuki, har birkishiendinihoyatko'znikattaochib, turmush-garazmsolsin. Mafkuraviyaqidalardanvozkechsin, haqiqatgaro'yirostqarasin», deganedi.
Shu boisrespublikadamafkuraviyaqidalargavabirqolipdagisafsatabozlikkabo'ysunadigan, inson, xalq, jamiyatmanfaatlarigaputuryetkazayotgansiyosiy, mafkuraviyvadavlattuzilmalaridandadilvozkechilaboshlandi. Ijtimoiyadolatni, xavfsizlik, ijtimoiymuhofazani, millati, dinivae'tiqodidanqat'inazar, fuqarolarninghuquqvaerkinliklarini, sha'nivaqadr-qimmatinihimoyaqilishnita'minlashgakafolatberishtalabimuhimahamiyatkasb eta bosh-ladi. Demokratiyaningasosiyxususiyatiga - adolatvaqonunningustuvorliginita'minlashgaqaratilganchoralarko'rildi. Mamlakatvaxalqmanfaatlariyo'lidabirlashish, kuchlarniuyg'unlashtirish, bar­chaimkoniyatlardanehtiroslargaberilmayaql-idrokbilanfoydala-nishyo'litutildi.
Shundaybo'lsa-da joylarda 1991-yil 31-avgustda qo'lgakiri-tilgantarixiyvoqea - O'zbekistonmustaqilliginingahamiyativamohiyatinimafkuraviyvositalarorqalixalqongigayetkazishda, ularniistiqlolnimustahkamlashuchunfidoyilikbilanmehnatqilish-gasafarbarqilishdasustkashlikhollariko'rinaboshladi. Ana shun­daysharoitdaO'zbekistonmustaqilliginingtashabbuskorivatash-kilotchisiPrezident I.A. Karimovbirinchilardanbo'libjamiyatdama'naviypoklanishniamalgaoshirish, eskiaqidalardanxolibo'lishzarurligini, keyinchalikesamilliyistiqlolmafkurasiniyaratish lo-zimliginipayqadivakunningdolzarbvazifasiqilibqo'ydi. Ochig'iniaytishkerak, mazkurmuhimmasalani to Prezidentningo'zidolzarbvazifaqilibko'tarmagunchahechkimbuhaqdajiddiyqayg'urmadi. Bu o'rinda 1992-yil 2-iyulda bo'lganO'zbekistonRespublikasiOliyKengashihingO'ninchisessiyasihujjatlarinialohidata'kidlash lo-zim. UndaPrezidentrespublikahukumatio'tkazayotganichkivatashqisiyosatningasosiyyo'nalishlari, O'zbekistondagiijtimoiy-iqtisodiyahvolhaqidaaxborotberdi. Ma'ruzadaPrezidentbozormunosabatlarigao'tishdamuqarrartarzdahisobgaolinadiganijtimo-iyong, ijtimoiyruhiyatmasalasigakattae'tiborberdi. Jumladan, u O'zbekistonRespublikasio'ztaraqqiyotiningyangidavrigakirgani-ga, kishilardashubhasizyangitafakkurvadunyoqarashnishakllanti-rishni talab qilaboshlaganigae'tiborniqaratdi. O'zfikrinirivojlanti-rib, Prezidentavvalgiyakkahukmronmafkuramulkkamunosabatdaegasizliktushunchalarinikishilarongigasingdiribkelganini, u tad-birkorlikkayo'lochmasliginita'kidladi.
Haqiqatan ham sho'rolardavrimafkurasikishilarongigaijti­moiytenglik, boshqachaqilibaytganda, boqimandaliktushunchasi-ni, ya'niyaxshiishlasam ham, yomonishlasam ham davlatbaribirboqadi, deganmafkuranisingdiribkelganedi. Bundayyondashishkishilardatashabbusnibo'g'ibqo'yardi. Chunkikishio'ziningsa-maralimehnatidanmanfaatdorbo'lmasaundahalolmehnatga in-tilish, ishnatijasiuchunmas'uliyatnioshirishtuyg'usiyo'qoladi. Shuninguchun ham OliyKengash X sessiyasidachinakammustaqilO'zbekistondavlatinibarpoqilishyo'lidabarchaningbirlashishigaerishishkunningdolzarbvazifasiqilibqo'yildi. Bundayvazifaniesabarchauchunmuqaddashisoblanganmilliyistiqlolmafkurasi, mustaqilliknimustahkamlashgaqaratilgang'oyalarorqaliuddalashmumkinedi. «Bugungikundaxalqniyakdilqiladiganishlar va g'oyalar oz emas. Ularningichida eng ulug'i, eng olijanobi -O'zbekistonRespublikasiningmustaqilliginita'minlash. Ana shumaqsad, anashug'oyaatrofidabirlashsak, asloxorbo'lmaymiz, azizvatandoshlar!», -debmurojaatqilganedi I. Karimovsessiyaqatnashchilariga.
Bu borada 1992-yil 1-sentabr arafasidaO’zbekistonBirinchiPrezidenti I. Karimovning «O`zbekistonningo'zistiqlol va taraqqiyotyo'li» debatalgankitobiningnashrdanchiqishikattavoqeabo'ldi. U mam-lakatma'naviy va siyosiyhayotidamuhimqo'llanmasifatidakutibolindi. To'g'ri, shuvaqtgaqadarO'zbekistondamustaqillikhaqida, u yoki bu tarzdagaplarbo'lgan. Biroq, mustaqillikniqo'lgakiri-tishuningnazariy, iqtisodiy va ma'naviyjihatlari, istiqlolni mus-tahkamlashyo'llari bu darajadaatrorlichatalqinqilinmaganedi. Ayniqsa, O'zbekistonmustaqillikkaerishgandanso'nghamkimdirhis-hayajonbilan, ba'zilarog'ir-vazminlikbilanistiqlolhaqidafikryuritdi. Lekin, uningkelajagi, istiqlolniyanadamustahkamlashha­qidabironbirilmiy-tahliliy asar yokimaqolayuzagakelmadi. Ana shunuqtayinazardan LA. Karimovning bu asarirespublikada yara-tilajakistiqlolmafkurasiuchunnazariyasos, ma'naviyhayotuchunyo'l-yo'riqbo'ldi. Asarning «MustaqilO'zbekistonnirivojlantirish-ningma'naviy-axloqiynegizlari» debatalganbobidaO'zbekistonniyanadarivojlantirishningo'zyo'lito'rttanegizgaasoslanishi, ya'ni:

• 
  umuminsoniyqadriyatlargasodiqlik;
  
• 
  xalqimizningma'naviymerosinisaqlashvarivojlantirish;
  
• 
  insono'zimkoniyatlarinierkinnamoyishqilishi;
  
• 
  vatanparvarlik - istiqlolmafkurasiuchunasosbo'luvchiqoidalarsifatidako'rsatilibberilganifikrimizningtasdig'idir.
  

Prezident I. Karimovbutamoyillarniishlabchiqishdaxalq dun-yoqarashi, yashashtarzi, jamiyatdabo'layotganvoqea-hodisalargamunosabati, qolaversauningma'naviy - ruhiyomillarigaasoslan-gan. Chunki, Sharqdaazaldanma'naviyatgatayanibyashash, komil-likkaintilish, har tomonlamabarkamollikoliyqadriyatdarajasigako'tarilgan. Odamlarningmillati, irqi, ijtimoiykelibchiqishiva di-niye'tiqodidanqat'inazar, yagona o'lchov - insonniinsonligiuchunulug'lash, insondeganmuqaddasnomgamunosibbo'lish bosh me-zonqilibolingan.