A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. XULOSA
ADABIYOTLAR
KIRISH 1970 yillargacha "Qattiq jismning deyarlik barcha asosiy xususiyatlari uning hajmi holatiga (tarkibi, tuzilishiga) bog’liq" deb qaralar edi. Ammo bu davrga kelib jismning juda ko’p xossalari uning yuza qatlamlarining holatiga uzviy ravishda bog’liq ekanligi aniqlana boshlandi. Masalan, jismlarning emission va optikaviy xususiyatlari, korroziyaga va ayrim mexanik ta’sirlarga chidamliligi birinchi galda yuzaning tarkibiga va tuzilishiga bog’liq ekanligi ma’lum bo’lib qoldi. Hozirgi paytda qattiq jismning deyarli barcha fizik xususiyatlari, hattoki ayrim mexanik xossalari va ko’pgina kimyoviy xossalari uning yuzasining holati bilan aniqlanishi tajribada isbotlangan. Shuning uchun ham 1970 yillardan boshlab yuzalarni tadqiq qilish va uni o’rganish uchun yangi maxsus usullar ishlab chiqishga juda katta ahamiyat berila boshladi. Jismning yuza qatlamlari alohida, o’ziga xos bo’lgan murakkab xususiyatlarga ega bo’lib, ular hajmiy xususiyatlardan keskin farq qiladi. Bunday farqlarning juda ko’p sabablari bor. Hattoki, ideal holgacha tozalangan va bir xil tarkibli kristallarda ham yuza va hajm xususiyatlari farq qiladi. Chunki, masalan, hajmda joylashgan atomlar o’zining to’rt tarafidan atomlar bilan bog’langan bo’lsa, yuzadagi atomlar faqat uchta tomondan bog’lanib, tepada atomlar yo’q bo’lganligi uchun to’rtinchi tomondan bog’lanmagan bo’ladi. Qattiq jismlarni, o’zlaridagi atomlarning, molekulalarning yoki ionlarning o’zaro joylashish tartibiga qarab kristallarga va amorf jismlarga ajratadi. Ulardagiasosiytafovut – fazodajoylashganzarrachalariningtartiblilikdarajasidir. Amorfjismlardafaqatyaqin, tartibbor, ya’niengyaqinqo’shniatomlarningjoylashishidama’lumqonuniyatmavjud.
Kristalljismlaryaqinvauzoqtartibmavjudligibilanxarakterlanadi, ya’niundagibarchaatomlaraniqbirtartibbilanjoylashib, ma’lumbirfazoviy strukturanihosilqiladi. Kristallvaamorfjismlar strukturasidagitafovutulardagifizikxususiyatlarningharxilbo’lishiga sababbo’ladi. Jumladan, kristallardamexanik, optik, elektrvaboshqako’pginafizikxossalarianizatropdir, ya’nibuxossalarkristallarningharxilyo’nalishlaridaturlichanomoyonbo’ladi. Amorfmoddalardaesadeyarlibarchafizikxossalarizotropdir. Bundantashqari, kristallardaaniqerishvaqotishharoratlarimavjuddir. Amorfjismlardaesaerishvaqotishninganiqharoratimavjudemas. Erish
jarayonida amorf moddaning (shisha, smola, kanifol, …) harorati ham ko’tarila boradi.
Kristall va amorf qattiq jismlarning fizik xususiyatlarini o’rganish asosida maxsus xossalarga ega bo’lgan materiallarni (o’ta mustahkam, korroziyaga chidamli, o’ta toza, issiqlikka chidamli, … kabi) olishga, sanoatda hamda fan va texnikaning turli sohalarida ishlatiladigan yangi qurilmalarni yasashga keng imkoniyat yaratildi. Masalan, kvant elektronikasida lazer va lazerlarni yaratish o’ta yuqori chastota (SVCh) texnikasida jadal o’zgarish hosil qildi. Shuningdek qattiq jismlardagi dislokastiyalarning kinetikasini o’rganish asosida o’ta mustahkam materiallar hosil qilindi. Bunday qurilmalarning yaratilishi biologiya, tibbiyot, geologiya, matematika va boshqa fanlarning rivojlanishiga keng imkoniyat yaratdi. Shuning uchun ham hozirgi paytda qattiq jismlar fizikasi fanini o’rganishga jiddiy e’tibor berilmoqda. Shunday qilib yuzadagi kristall tuzilish yoki panjara parametrlari hajmnikidan farq qiladi. Bu esa o’z navbatida hajm va yuza elektron tuzilishlarining bir-biridan farq qilishiga olib keladi. Yuza qatlamlarga tashqi ta’sir ko’rsatib, uning xususiyatlarini kerakli yo’nalishda o’zgartirish mumkin. Buning uchun ionlar implantastiyasi, lazer va boshqa nurlar bilan ishlov berish, aktiv element atomlari va molekulalar o’tkazish va boshqa usullardan foydalaniladi. Bu kurs ishida bog’lanishlarniqattiqjismuchun 4 taturgaajratishmumkinligi qaraladi va
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|