A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

ionlibog’lanishlar; 

metallbog’lanishlar; 

kovalentbog’lanishlar; 

Vander-

Valsbog’lanishilar 

haqida 

qisqacha 

to’xtalib 

o’tamiz. 

Umumanqattiqjismvujudgakelishidaatomlarningvalentelektronlariasosiyrolnio’yna

ydi. 

Bittaatomvalentelektroniningboshqaatomvalentelektronibilanqandaymunosabatdab

o’lishigaqarabhar xilbog’lanishlarmavjudbo’ladi.  

Bu bog’lanishlarning har biri bilan qisqacha tanishib o’tamiz. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

2. KRISTALLARDAGI ATOMLARNING BOG’LANISh 

TURLARI 

 

Tayanch so’zlar: 

Valent  elektronlar,  kimyoviy  bog’lanish,  fizikaviy  bog’lanish,  domenlar,  atom, 

molekula,  kristall  panjara,  tugunlararo  atom,  atom  yadrosi,  elektron,  neytron, 

proton.  

 

2.1. Kristall tuzilish. 

 

Yuzalar  ma’lum    bir  usullar  bilan  kimyoviy  toza  va  yuqori  darajada 

silliqlangan  holga  keltirilmasa,  bu  yuzalardan  olingan  ma’lumotlar    noto’g’ri  

talqin  qilinishi  mumkin.  "Yuzani  tayyorlash"  deganda  quyidagi  3  ta  kattalikni 

imkoni boricha ideal holatga  yaqinlashtirish tushuniladi. 

Bunda  qattiq  jism  yuzasidagi  har  qanday  chetki  aralashmalarni  yo’qotishga 

harakat  qilinadi;  lekin  bizga  ma’lumki,  adsorbstiya  hisobiga  yoki  qattiq  jism 

tarkibida  ozgina  miqdorda  bo’lsa  ham  aralashmalarning  mavjudligi  tufayli  chetki 

(begona)  element  atomlaridan  tamoman  qutilib  bo’lmaydi.  Agar  chetki 

atomlarning  konstentrastiyasi  qattiq  jism  xossalari  va  xususiyatlariga  ta’siri 

sezilmaydigan darajada kichik bo’lsa, bunday yuzalar kimyoviy jihatdan ideal hol 

ga  yaqinroq  deb  qabul  qilinadi.  Umuman  yuzada  aktiv  element  atomlarning 

miqdori 0,1% dan katta bo’lmasligi maqsadga muvofiqdir. 

Har  qanday  yuza  o’ta  yuqori  darajada  silliqlangan  bo’lsa  ham  ma’lum  bir 

notekisliklarga ega bo’ladi. Bu notekisliklar terrasalar,  pog’onalar, vakant (bo’sh) 

joylar, chetki atomlar va boshqalarning yuzada mavjudligi tufayli vujudga keladi. 

Yuzalarni silliqlash uchun turli xil usullar qo’llaniladi.  Agar bu notekisliklarning 

---

kattaligi  5  – 6  Å  dan  katta  bo’lmasa, bu  yuza  ideal  holga  yaqin  qilib silliqlangan 

deb tushuniladi. 

Relaksastiya va rekonstrukstiya hisobiga yuza qatlamlarining kristall tuzilishi 

hajmnikidan  farqqiladi.  Umuman  olganda,  yuzaning  kristall  panjarasini  va  bu 

panjara parametrlarini hajmniki bilan bir xil qilish ideal toza jismlar uchun deyarli 

mumkin    emas.  Yuzada  kristall  tuzilishi  saqlansava  uyuzaning  barcha