6
MASSHTAB
Umumta’lim maktablarida geografiya fani 5 –sinfdan
boshlanib, darslikdagi
amaliy mashg’ulotlar bilan bog’liq dastlabki mavzu bu – masshtabdir. Yer sirtidagi
ikkita nuqta orasidagi haqiqiy masofani planda (rejada),
xaritada yoki globusda
qancha marta kichraytirilib tasvirlanganligini ko’rsatuvchi kasr songa -
masshtab
deyiladi.
Masshtab uch xil bo’ladi: sonli masshtab,
nomli masshtab va chiziqli
masshtab.
1: 100 000 ………………....…….…………. sonli masshtab
1 sm da 1km …………………………………. nomli masshtab
1000 m 0 1 2 3 km
Sonli masshtablar sur’ati bir va maxraj esa haqiqiy
masofadan xaritadagi
masofa necha marta kichraytirilganini ko’rsatuvchi sondir.
Masshtabda eng muhim narsa sonli masshtabni nomli masshtabga, nomli
masshtabni sonli masshtabga aylantirishdir.
Agar sonli masshtabda nollar soni 5 ta va undan ortiq bo’lsa orqadagi 5 ta nol
o’chiriladi va nomli masshtab kilometrda beriladi.
Masalan: 1:1000000 sonli masshtabni nomli masshtabga aylantiramiz
1:1000000 =
1 sm da 10 km bo’ladi .
1 sm = 15 km nomli masshtabni sonli masshtabga aylantiramiz , bunda nomli
masshtab km. da bo’lgani uchun nomli masshtabga 5 ta nol qo’yamiz ya’ni
1:1500000
Agar sonli masshtabda nollar soni 5 tadan kam bo’lsa orqadagi 2
ta nol
o’chiriladi va nomli masshtab metrda beriladi
Masalan: 1:30000 sonli masshtabni nomli masshtabga aylantiramiz
1:30000 =
1 sm da 300 metr bo’ladi .
…….chiziqli masshtab
7
1 sm = 150 sm nomli masshtabni sonli masshtabga aylantiramiz , bunda nomli
masshtab m. da bo’lgani uchun nomli masshtabga 2 ta nol qo’yamiz ya’ni
1:15000
Masshtabdan foydalanib yechiladigan masalalar
1-masala: Masshtab 1:30 000 000 sm bo’lgan xaritada Pekin (Xitoy) va
Toshkent shaharlari orasidagi masofa 7 sm ga teng bo’lsa, bu shaharlar orasidagi
haqiqiy masofani aniqlang.
Yechimi:
1)
Ma’lumki, 1:30 000 000 sm li xaritada 1sm masofa 300 km to’g’ri
kelishini bildiradi.
2)
Agarda 1 sm ga 300 km to’g’ri kelsa 7sm ga necha km masofa to’g’ri
keladi?
Proporsiya tuzamiz: 1sm …………………..300km
7sm …………..……….X km
3)
X=300 · 7=2100
4)
Demak, Pekin (Xitoy) bilan Toshkent
shaharlari orasidagi masofa
2100 km ga teng .
Dostları ilə paylaş: