A qodiriy nomidagi

Masalan, Afandi podshoga qarab: Siz axmoq odam emassiz, – dedi (latifa) gapida axmoq so’zidan keyin pauza berilib (tire yoki vergul qo’yilib) o’qilsa, gap podshoning aklliligi haqida emas, balki uning ham axmoq, ham yomon odamligi haqida boradi.
Qir-adirda lola gulpar ochilgan (U.) gapida lola so’zidan keyin vergul qo’yilmasa, faqat lolalar ochilganligi; vergul qo’yilsa, loladan tashqari boshqa gullar ham ochilganligi anglashiladi.
1.Uyushiq bo’lakli gaplarga umumlashtiruvchi so’z qo’yib, tinish belgilarini to’g’ri ishlatish. Bahorda hamma qushlar: laylaklar, chittaklar, bulbullar uchib keladi. Laylaklar, chittaklar, bulbullar – hamma qushlar bahorda uchib keladi
2.Bog’langan qo’shma gapni ergash gapli qo’shma gapga aylantirish va uning aksi:
Bahor keldi va gullar ochildi. Bahor kelgach, gullar ochildi.
3.Sodda yoyiq gapni qo’shma gapga aylantirishi va buning aksi: Ko’rinishidan uning juda mamnunligini sezdim. Ko’rinishidan shuni sezdimki, u juda mamnun.

II BOB: Yozuvlar imlosini tahlil qilishda stilistika va texnik jihatlar o’rni.
2.1. O’zbek tili stilistikasi.
Stilistika — grekcha «stylos» so‘zidan olingan bo£lib, «suyakdan qilingan uchli tayoqcha» degan m a’noni bildiradi. Qadimgi greklar mum surtilgan taxtachaga uchli tayoqcha bilan yozar edilar. Bu tayoqchaning tepa tomoni kurakchaga o'xshar edi. Xato yozilgan so£zni tayoqchaning kurakchaga o’xshagan tomoni bilan taxtachadagi mumni tekislash orqali o ‘chirar edilar va uchli tom oni bilan to‘g‘rilab yozardilar. Stil so£zidan stilet — ingichka xanjar va stilo — avtoruchka so’zlari kelib chiqqan. Qadimdanoq stil so‘zi «bo‘g‘in, nutq stili» m a’nosida qo‘llana boshlangan. Goratsiyning «Agar sen o‘qish uchun loyiq narsa yozmoqchi bo'lsang, stilingni tez-tez almashtirib tur. Dunyoqarashi tor odamlami qoyil qoldira olmasang, kuyinib o'tirma, ozgina bo‘lsa ham tushungan odamlar bilan qoniq» deb yozib qoldirgan jumlalari ichidan «stilingni tez-tez almashtirib tur» degan ifodasi keyinchalik greklarda maqolga ayla ad ketgan. Demak, odamlaming ko£ngliga urmaydigan, foydali m a’lumot beradigan biror narsa yozish uchun stilni tez-tez almashtirib turish lozim ekan.
Izohli lug‘atlarda stil so‘zining bir necha ma’nolari berilgan. 1935—1940-yillarda D.N.Ushakov tahriri ostida nashr etilgan «Толковый словарь русского языка» kitobida stil so‘zining 4 xil m a’nosi berilgan. Bu ma’nolar 1981 -yilda chop etilgan « 0 ‘zbek tilining izohli lug‘?d»da ham taijima qilinib, izohlangan. Ular quyidagilar: 1. Biror san’at asarining, biror ijodkor, davr, millatning o£ziga xos belgilari yig£indisi. Masalan: arxitekturadagi sharqona stil (naqshinkorlik, gumbazli binolar). Ko'rinadiki, stil soczining 1-m a’nosi juda keng tushunchani ifodalaydi, ya’ni badiiy ifodalar yig£indisi yoki badiiy ifodalaniing umumiy tizimi tushuniladi. Bunda adabiyot nazarda tutilmaydi. 2. Biror adabiy asar, adabiy yo£nalish, adabiy janr yoki biror muallifga xos bo’lgan g’oya va til vositalarining tizimi orqali izohlanadi. Masalan, A. Qahhor stih, Oybek stili. Poetik stil, romantik stil va h.k. Bunda fikr ifodalash stillari ham tushuniladi. Masalan, ko£tarinki stil, lo£nda stil va boshqalar. G \G ‘ulomning «Sen yetim emassan» she’ri ko£tarinki stilda yozilgan. A.Qahhoming stili fosh qiluvchilik xususiyatiga ega. Uning asarlarida zaharxanda iboralar, maqol va matallar ko£plab uchraydi. Masalan, «Sinchalak» qissasida Arslonbek Qalandarov shunday deydi: «Sinchalak degan oyog‘i ipday ingichka qush bor. U kechasi oyog‘ini osmonga k o ‘tanb yotadi, osmon tushib ketsa, k o ‘tarib qolaman». Saida esa unga javoban deydi: «Xo‘roz ham «men qichqirmasam, tong otmaydi», der ekan. «Mayiz yemagan xotin» hikoyasida bunday fosh qiluvchi jumlalar juda ko‘p. Yozuvchi Oybekka esa keng ko£lamlilik xos, masalan, Oybekning «Navoiy» romanidan quyidagi parchaga e’tibor beraylik: Shoir «Xiyobon» ко ‘chasidan o ‘tib, «Bog‘ zagcon»ning katta darvozasiga yetishi bilan bu yerda tartib bilan kuzatib turgan navkarlar muhrdorga salom berib, darrov otning jilovidan ushladilar. Shoir ulaming yordamisiz otdan tushdi-da, «Bog‘ zag(on»ga kirdi. Bu — turli qasrlar, ко (shklar va boshqa go \zal binolar va ajoyib xiyobonlarga boy g'oyat katta bog‘ edi. Daraxtlar oralab ketgan keng, toza va quyosh nurlari bilan ola chalpoq yo 4dan borib, bir necha tanob joyni ishgbl etgan katta gulzorlaiga chiqdi. Bu yerga go'уо butun dunyoning gullari to‘plangan edi. Turli-tuman rang va ziyo bilan quyoshda yashnagan bu chaman ко *.zlami qamashtirardi. Navoiy gulni, rangni juda sevar edi. Har kungidek, to‘xtab, zavq bilan tomosha qildi. Keyin bu chamanzor qarshisidagi koshonaga — devorlari, ustunlari, eshiklari naqqoshlar qo 7/ bilan yasalgan naqsh gulzorini toblantirgan tomon yurdi. Oltin qubbachalar, о *ymakor gullar bilan bezangan eshikni ochib, kichikroq, lekin serhasham bir xonaga kirdi. Bu yerdn uni do‘sti Hoja Afzal qarshi oldi. Bu —past bo ‘yli, tiyrak ко ‘zli, xushmuomala, qariyb o ‘zi bilan tengdosh kishi edi. 3. Ko‘chma ma’noni ifodalaydi. Bunda xulq, axloqqa xos bo‘lgan xususiyatlar yig‘indisi, faoliyat usuli, biror ishni amalga oshirishning yocl-yo‘riqlari kabilar tushuniladi. 4-xil ma’no adabiyotga ham, tilga ham xos emas. Bu davrga, yil hisobiga nisbatan islilatiladi. Masalan, melodiy yil hisobi, liijriy yil hisobi. Stil so‘zining m a’nolari bilan tanishishdan m a’lum bo‘ldiki, 2- ma’no bilan bog‘liq holda stilistika fani vujudga kelgan. Stilistika fanining o‘rganish obyekti haqida turli qarashlar mavjud. Akademik V.Y.Vinogradov stilistika bahsida bir-biri bilan aloqador, lekin vazifalari jihatdan farqlanadigan 3 ta tekshirish aspektini ko‘rsatish zarurligini aytadi. Ular quyidagilar: 1. Tilning funksional stillarini o‘rganuvchi stilistika. Bu struktural stilistika deb ham yuritiladi. Struktural stilistikaning vazifasi uning struktural elementlari bo‘lgan rasmiy, ilmiy, publitsistik, badiiy stillaming o‘ziga xos xususiyatlari va ifoda vositalarini o‘rgatishdir. 2. Turli janrlaming (semantik, ekspressiv-stilistik) ma’no va tez ta’sir qilish tomonlarini hamda og‘zaki va yozma nutq orasidagi farqni tekshiruvchi nutq stilistikasi. Uning vazifasi tilning barcha stillar tizimi bilan birga yozma va og‘zaki shakllari, adabiy va so‘zlashuv nutqi ko‘rinishlarini tekshiradi. U til birliklaridan qaysi biri yozma va og‘zaki nutqda kocproq ishlatilislii, fikr ifodalashda til vositalarining to ‘g‘ri tanlangan yoki noto‘g‘ri olinganligi, shu vositalaming o‘mida ishlatish yollarini 0‘rganadi. 3. Adabiy yo‘nalislilar, badiiy asar hamda yozuvchi stilini tadqiq etadigan badiiy adabiyot stilistikasi. Uning vazifasi badiiy asarlami yaratishda yozuvcliining ifoda vositalaridan foydalanish mahorati haqida.