A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

 

2.6. Detallarning ish shakllari (O‘zDSt 2.109:98) 

 

Ishlab  chiqarishda  harbir  detal  uchun  alohida  ish  shaklsi  bajariladi. 

Detaining 

ish 

shaklsida 

tasvirlar 

soni 

(ko'rinishlar, 

qirqim, 

kesim, 

chiqarish  elementlari)  iloji  boricha  kam  bo'lishi,  lekin  ular  detaining  shakli, 

o'lchamlari 

va 

boshqa 

parametrlari 

to‘g‘risida 

to'la 

tasawur 

be rishi lozim. 

Detaining  ish  shakllarida  uni  tayyorlashda  va  nazorat  qilishda  zarur 

bo'lgan  o'lchamlari  va  chekli  chetga  chiqishlari.  sirtning  g'adir-budurligi, 

materiali  va  tayyor  detalga  yig'ish  oldidan  qo'yiladigan  boshqa  texnikaviy 

talablar bo'lishi kerak. 

Konstruksiyasi 

juda 

sodda 

bo'lgan 

detallar 

shakliarining 

tasvirini 

bitta  bosh  ko'rinishda  tasvirlashga  yo‘l  qo'yiladi  (35-shakl,  a,  b), 

quyidagi hollarda detallarga ish shakllari tuzish shart emas: 

1.  Fason  yoki  sortament  materiallardan  to'g'ri  burchak  ostida,  list 

materialdan  aylana  yoki  to'g'ri  burchak  parametri  bo'yicha  qirqish  vo'li 

boVicha tAByorlangan va keyinchalik ishlov berilmaydigan detallar uchun. 

2. Ajralmaydigan birikmnlamingdetallari uchun. 

3.  Shakli  va  o'lchamlari  (uzunbgi,  egish  radiuslari  kabilar)  o'rnatilgan 

joyida 

aniqlanadigan. 

donalab 

ishlab 

chiqariladigan 

buyum 

detallari 

uchun. 

---

               

 

35-shakl           

 36-shakl 

 

Detallar  egish,  cho'zish  va  boshqaqa  usullar  bilan  tayyorlanganda  ish 

shaklsidagi 

tasvirlar 

uning 

shakli 

va 

o'lchamlari 

to'g'risida 

to'la 

tasawur  bera  olmasa,  u  holda  shaklda  bu  detaining  to'liq  yoki  qismi 

voyilmasini chizib ko'rsatish kerak (36-shakl). Bu yoyilmaga faqat  tayyor detaldn 

ko'rsntishning 

iloji 

bo'lmngan 

olchamlar 

qo'yilndi 

va 

tasvir 

ustiga  «Yoyilma» deb yozib qo‘yiladi. 

Shaklning 

yaqqolligini 

buzmasdan 

detal 

ko‘rinishida 

uning 

voyilmasini  jovlashtirib  ko'rsatish  mumkin  (37-shakl).  Bunday  hollarda 

yoyilma to‘g`risida hech qanday yozuv yozilmaydi. 

Prujina 

turidagi 

detallarning 

boshlang'ich 

shakli 

o'zgartirilgandan 

so‘ng  bu  holat  ingichka  ikki  nuqtali  shtnx-punktir  chiziq  bilan  tasvirlanadi 

(38-shakl)  va  o`chash  zarur  bo'lgan  elementlaming  o'lchamlari  shu 

tasvirga qo'yiladi. 

Batamom 

tayorlangan 

buyumda 

uchlarini 

ishlatish 

va 

ta'mirlash 

nuqtai  nazardan  qaraganda  saqlab  qolish  talab  qilinsa,  standart  bo'yicha 

barcha  zarur  o'lchamlari  va  boshqaqa  ma'lumotlari  ko'rsatilgan  holda 

tasvirlanadi  (40-shakl,  c).  Ikkita  bir  xil  bo'lgan  markaz  uyalarining 

faqat  bittasiga  o'lcham  qo'yiladi  (39-  shakl.  a).  Agar  markaz  uyalarining 

tayyor  mahsulotda  bo'lishi  ma’n  etilsa,  39-  shakl.  b  dagidek  belgilanadi. 

Markaz 

uyalarining 

tayyor 

mahsulotda 

bo'lishi 

yoki 

bo'lmasligi 

konstruktiv  ahamiyatga  ega  bo'lmasa,  detaining  ish  shaklsida  markaz 

uyalari taevirianmaydi va hech qanday izoh yoki eslatma berilmaydi. 

Detallar  tolasi  ma'lum  yo'nalishdagi  material  lardan  tayyorlangan 

bo'lsa. 

zarur 

hollarda 

ularning 

shakllarida 

tolaning 

yo'nalishi 

ikki 

tomonlama  yo'nalish  bo'yicha  ko'rsatiladi  (40-shakl,  a,  6)  va  tegishli 

izoh beriladi. 

---

 

37- shakl                                       38- shakl 

 

 

39- shakl 

 

 

40- shakl                              41-shakl 

Tekstolit. 

fibra 

va 

shunga 

o'xshash 

qatlamli 

materiallardan 

tayyorlanadigan 

detallarda 

materiallar 

qatlamlarining 

joylashishi 

shaklning  o'zida  «qatlamlari  A  sirtiga  parallel  joylashgan*  deb  izoh 

---

beriladi 

(41- 

shakl). 

Shakllarda 

materialningo'ngtomoni 

simmetrik 

bo'lmagan detallarda ko'rsatiladi (42-shakl). 

Buyumlaming 

tekis 

sirtlariga 

yoziladigan 

yozuvlar, 

belgilar 

shakllarda  to'liq  ko'rsatiladi.  Ularning  yozilishi  va  joylanishi  tayyor 

buyumga  qo'yilgan  talabga  mos  ravishda  bajariladi.  Agar  yozuvlar  va  belgilar 

buyumlaming 

silindrik 

chekanka. 

shtempel, 

fotografiya, 

quyma 

kabi usullari ko'rsatiladi. 

 

42- shakl                              43-shakl 

 

Buyumlarga 

birgalikda 

ishlov 

berish 

shakllari. 

Ba'zi 

hollarda 

konstruktiv  nuqtai  nazardan  qaraganda  buyumlaming  detallarini  o'zaro 

biriktirish  jarayonida  ularga  birgalikda  ishlov  berishga  to'g’ri  keladi. 

Shunda ikki xil vaziyat sodir bo'ladi: 

1. Buyumni yig'ishgacha detallarga birgalikda ishlov berish. 

2. Buyumni yig'ish jarayonida detallarga birgalikda ishlov berish. 

Bunday hollarda bir-biri bilan biriktiriladigan detallarning ish 

shakllari 

alohida-alohida 

tayyorlanadi. 

Shakllarda 

barcha 

parametrlari 

qo'yilgan 

bo'lib, 

detallarga 

birgalikda 

ishlov 

bcradigan 

sirt.laming  o'lchamlari  kvadrat  qABsga  olib  qo'yiladi  va  texnik  talablarda 

«Kvadrat  qavsdagi  oichamlar  bo'yicha  birgalikda  ishlov  berilsin»  deb  vozih 

qo'yiladi (4293-shakl). 

 

 

 

 

 

 

 

---