A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

2.4.Kesim va qirqim talab qilinadigan detallarning shaklsini chizish 

 

Ma’lumki,  eskizlar  lo‘g‘ri  burchakli  proyeksiyalashga  amal  qilingan  holda, 

ko'zda  chamalab  detaining  qismlari  orasidagi  nisbatlarni  saqlab,  ehizinaehilik 

asboblari  qo'llanilmay  qo‘lda  chiziladi.  Eskizlar  millimetrlangan,  kataklangan 

yoki oq qog'ozlarda chiziladi. 

Eskizlar,  asosan  detaining  asliga  qarab  chiziladi.  Kerakli  kesim  va  qirqimlar 

qo'llanilib,  eng  kam  ko'rinishda  chizishga  harakat  qilinadi.  O'lchamlari  detaining 

aslidan o'lchab qo'yiladi. 

Misol.  7-shaklda  detaining  asli  o'rnida  uning  yaqqol  tasviri  berilgan 

bo'lib, uning eskizi chizilsin. 

Berilgan  detal  sinehiklab  o'rganib  chiqiladi.  Detal,  asosan,  silindrlardan 

tuzilganligi  uchun  uni  bitta  bosh  ko'rinishda  chizish  mumkin.  Detaining  ichki 

tuzilishi  profil  qirqim  orqali  ko'rsatiladi.  Kichik  silindrik  teshiklari  chiqarilgan 

kesimda,  silindr  ichidagi  qovurg'ani  ham  chiqarilgan  mahalliy  kesimda  tasvirlash 

kerak  bo'ladi.  O'lchamlari  detaining  o'zidan  o'lchab  olinadi  va  shaklda  qo'yib 

ko'rsatiladi. Shakl taxt qilinadi. 

Ishchi daftariga (kataklangan) eskiz chizishni yaxshi bilasizlar. Endi oq qog'ozga 

eskiz  chizishni  o'rganamiz.  Buning  uchun  avval  o'zaro  parallel,  gorizontal, 

vertikal,  turli  holatlardagi  qiya  hamda  o'zaro  perpendikulyar  chiziqlarni  qo'lda 

chizish  mashq  qilinadi.  Bundan  tashqari,  turli  to'g'ri  burchakli  to'rtburchak, 

kvadrat,  aylana  va  uning  yoylarini  chizish  orqali  qo'lni  shakl  chizishga  o'rgatih 

borish tavsiya etiladi. 

Masalan,  7-shaklda  podshipnik  deb  nomlanuvchi  detaining  asliga 

(bu  yerda  uning  yaqqol  tasviri  berilgan)  qarab  tahlil  qilinsa,  ikkita  ko'rinishda 

(bosh  va  chapdan)  chizilishi  mumkin.  Shunda  silindrning  ostki  asosini  plita 

bilan  mustahkam  bog'lovchi  qovurg'alarni  kesim  orqali,  silindrni  esa  profil 

qirqim orqali ko'rsatish qulay hisoblanadi. 

1.  Eskiz  chizish  shartiga  muvofiq  ko'rinish  o'rnilari  to'g'ri  to'rtburchaklarda 

belgilab  olinadi  hamda  detal  asosi  va  silindrik  qismi,  qovurg'alar  chizib  chiqiladi 

(8-shakl, a). 

2.  Detal  konturi  aniqlab  olinadi  va  profil  qirqim  hamda  kesim  bajariladi  (8- 

shakl, b). 

3.  Shakllar  o'lchamlari  aslidan  o'lchab  olinadi.  Bu  yerda  detaining  asli 

bo'lmaganligi  uchun  o'lcham  chiziqlariga  uning  son  qiymatlari  qo'yilmadi  (8- 

shakl, c). 

---

Yoki  ushbu  detal  eskizini  uchta  ko'rinishda  chizib,  qovurg'alarning  o'zaro 

joylashishini  ustdan  ko'rinishida  A—A  qirqim  orqali  tasvirlash  mumkin.  Shunda 

detaining asosi—plitaning shakli ham to'liq ko'ringan bo'ladi (9-shakl). 

 

 

 

     

 

 

         7-shakl.                                                       8-shakl. 

 

 

 

9-shakl. 

 

---