A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

2.2.Eskiz va uni chizish 

Bu  mavzu  bo'yicha  metodik  tavsiyalar  odatda,  eskizlar  chizish  tartibini 

bayon  etish  yoki  tasvirlash,  detallarni  o'lchash  usullarini  ko'rsatish,  ularni 

tanlashga oid maslahatlarni berishdan iborat bo'ladi. Bu malumotlarning hammasi 

o'qituvchilarga ma'lum va bu ishning 8-sinfda boshlanishi o'qitish tajribasida qabul 

qilingan eskizlarni chizish usullariga tubdan o'zgartirishlar kiritishni talab qilmaydi. 

Dastlab,  bolalar  endigina  o'zlari  uchun  yangi  bo'lgan  grafik  ishlarnirig  turi  bilan 

tanishib  kelayotganda  o'quvchilaming  mustaqil  ishlarga  bo'lgan  talablari  biroz 

soddalashtirilishi lozim. Masalan, asosiy ko'rinishni tanlash, predmetning shakliga 

qa*ab  ko'rinishlarining  sonini  va  eskizlarini  bajarish  tartibini  aniqlash  haqida 

o'quvchilarga tayyor holda, qisqacha tushuntirishlar berish lozim. 

Metodik adabiyotlarda eskizlar chizish tartibi to'g'risida tavsiyalar berilgan. 

O'quvchilarga  predmetning  zarur  bo'lgan  barcha  ko'rinishlarini  chizmaga 

joylashtirishni to'la o'rgatish maqsadida uning simmetrik o'qlarini va gabaritlarini 

qo'yishga  o'rgatishning  zarurligi  ko'pchilik  metodistlar  tomonidan  e'tirof  etilgan. 

O'quv-chilarda predmetga jismlarning «yig'indisi» yoki «ayirmasi» sifatida qarash, 

predmet qismlarini hamrna ko'rinishlarda birin-ketin orttirish yo'fi bilan bajarish, 

ya'ni  «qismdan  butunga»,  «butundan  qismga  degan  tamoyillarga  asoslanib, 

predmet  ko'rinishlarini  yasash  usullarini  shakllantirish  kerak.  Eskizlar  chizishda 

---

naturani kuzatish juda katta ahamiyatga ega, bu jarayonning mohiyatini yuqorida 

bayon etgan edik. 

 

Eskiz chizishdan oldin: 

— detalning umumiy shakli haqida tasawur hosil qilish uchun uni tezgina ko'zdan 

kechirish; 

— detal qismlarini diqqat bilan o'rganib chiqish, chiziqlar, chuqurchalar, tcshiklar 

va hokazolarning shakli hamda ularning fazoviy munosabatlarini aniqlash; 

—  predmetni  eskiz  chiziladigan  qilib  qo'yilgan  vaziyatida  yana  bir  qayta  ko'zdan 

kechirish kerak. Eskiz chizish jarayonida: 

—  predmetning  biror  qismining  shakllarini  aniqlab  olish  uchun  vaqti  vaqti  bilan 

uni ko'zdan kechirib turish zarur. Eskiz chizib bo'lingandan keyin: 

—  chizilgan  tasvirlarning  to'laligini  va  to'g'riligini  tekshirish  uchun  predmet 

shaklini diqqat bilan ko'zdan kechirish; 

— eskizga o'lchamlar qo'yish lozim. 

Tasvirlarga o'lchamlar qo'yishda o'lchov asboblaridan oqilona foydalanish, o'lchov 

olish  shtangensirkulidan  o'lchash  ishlarida  foydalanish  usullariga  e'tibor  bermoq 

lozim. 

Darslikda  eskizlar  chizishga  oid  ko'rsatmalar  va  namunaviy  misollar 

ko'rsatilgan.  Shuni  alohida  ko'rsatib  o'tish  lozimki,  bu  mavzuni  o'rganishda 

darslikda  berilgan  rasmni  ko'r-ko'rona  ko'chirish  yaramaydi.  Darslikdagi  rasmdan 

faqat  eskiz  chizish  bosqichlarini  tushuntirishda  foydalanish,  ammo  chizish  uchun 

esa shu rasmdagi topshiriqqa yaqin bo'lgan modelning aslidan foydalanish kerak.  

Chizmachilik 

asboblari 

ishlatilmasdan 

va 

masshtabga 

rioya 

qilmasdan 

buyumning 

nisbatlarini 

saqlagan 

holda 

ko'zda 

chamalab, 

bajarilgan chizma eskiz hisoblanadi. 

Eskizlar  detallarning  ish  chizmalarini  tuzish  uchun  material  bo'lib 

xizmat  qiladi.  Eskizlar,  shuningdek,  buyumlar  va  detallami  loyihalashda, 

ularni  ta’mirlashda  qo'llaniladi  hamda  detaining  o‘ziga  qarab  tuziladi. 

Ishlab  chiqarishda,  ba’zi  hollarda,  detallar  bevosita  eskiz  bo'yicha  ham 

tayyorlanadi.  Shunga  ko'ra,  eskizda  detaining  ish  chizmasida  beriladigan 

barcha  ma’lumotlar  berilishi  shart.  Eskizda  tasvimingkattaligi  detaining 

o'lchamiga, 

murakkabligiga 

va 

chizma 

qog‘ozining 

bichimiga 

qarab 

chiziladi,  hamma  kerakli  o'lchamlari,  belgilari,  texnik  talablari  va  boshqaqa 

ma’lumotlarni yozishga imkon berishi lozim. 

 

---

 

 

1-shakl 

 

Eskizlami quyidagi tartibda chizish tavsiya etiladi: 

-  eskiz  chizish  uchun  detalga  moslashtirib  shakl  bichimi  tanlanadi 

va bichim hOChiyasi, asosiy yozuv o'mi belgilab chiqiladi; 

detaining  tashqi  va  ichki  qiyofasi  yaxshilab  o‘rganiladi  va  ko'rinishlar 

soni 

aniqlanadi. 

Bosh 

ko`rinishning 

o'rni 

unga 

nisbatan 

boshqa 

ko‘rinishlarning  joylari  belgilah  chiqiladi.  Bu  yerda  detalga  beriladigan 

o'lchamlarga joy qoldirilishi hisobga olinadi; 

-  detaining  tashqi  qiyofasi  barcha  ko'rinishlarda  ingichka  chiziqlar 

bilan chizib chiqiladi; 

-  detaining  ichki  qiyofasi  ham  qirqimni  hisobga  olgan  holda  barcha 

ko'rinishlarda chizib chiqiladi; 

- zarur bo‘lgan qirqim (kesim) lar bajariladi; 

- talab qilinadigan barcha o'lchamlari qo‘yib chiqiladi; 

- 

ortiqcha 

chiziqlar 

o'chirilib, 

shakl 

chiziqlari 

ustidan 

yurgizib 

chiqiladi va shakl taxt qilinadi; 

-  asosiy  yozuv  yoziladi  va  shakl  yana  bir  marta  tekshirib  chiqiladi 

(1-shakl). 

 

 

---