A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

VII.Yangi  movzu  bayoni:    ESKIZ VA TEXNIK RASM.  

Shaklchilik  xonasidagi  detallar  o'quvchilarga  tarqatib  chiqiladi  va  uning 

eskizini (o'qituvchi nazorati ostida) mustaqil bajarish topshiriladi. 

Detaining texnik rasmi qirqimi bilan chiziladi (2.1-shakl, a, b, c, d). 

Bunda: 

1.  Texnik  rasm  chizish  uchun  aksonometriya  turlaridan  biri  tanlab  olinadi. 

Bizning  misolda  frontal  dimetriya  qo‘l  keladi.  Shu  boisdan  aksonometriya  o'qlari 

chizib  olinadi.  Ostki  va  ustki  qismlari  elementlarining  o'rnilari  belgilab  chiqiladi 

(2.1-shakl, a). 

2. Ostki asosi plita va ustki silindrik qismi chizib chiqiladi (2.1-shakl, b). 

3.  Plita  bilan  silindrni  mustahkamlovchi  qovurg'alar  tasviri  bajariladi  (2.1- 

shakl, c). 

4.  Ortiqcha  chiziqlar  o'chirilib,  shakl  taxt  qilinadi.  Bu  rasmda  faqat  silindrik 

teshikni ko'rsatish uchun qirqim qo'llaniladi (2.1-shakl, d). 

Ma’lumki,  eskizlar  lo‘g‘ri  burchakli  proyeksiyalashga  amal  qilingan  holda, 

ko'zda  chamalab  detaining  qismlari  orasidagi  nisbatlarni  saqlab,  ehizinaehilik 

asboblari  qo'llanilmay  qo‘lda  chiziladi.  Eskizlar  millimetrlangan,  kataklangan 

yoki oq qog'ozlarda chiziladi. 

Eskizlar,  asosan  detaining  asliga  qarab  chiziladi.  Kerakli  kesim  va  qirqimlar 

qo'llanilib,  eng  kam  ko'rinishda  chizishga  harakat  qilinadi.  O'lchamlari  detaining 

aslidan o'lchab qo'yiladi. 

---

Berilgan  detal  sinehiklab  o'rganib  chiqiladi.  Detal,  asosan,  silindrlardan 

tuzilganligi  uchun  uni  bitta  bosh  ko'rinishda  chizish  mumkin.  Detaining  ichki 

tuzilishi  profil  qirqim  orqali  ko'rsatiladi.  Kichik  silindrik  teshiklari  chiqarilgan 

kesimda,  silindr  ichidagi  qovurg'ani  ham  chiqarilgan  mahalliy  kesimda  tasvirlash 

kerak  bo'ladi.  O'lchamlari  detaining  o'zidan  o'lchab  olinadi  va  shaklda  qo'yib 

ko'rsatiladi. Shakl taxt qilinadi. 

Ishchi daftariga (kataklangan) eskiz chizishni yaxshi bilasizlar. Endi oq qog'ozga 

eskiz  chizishni  o'rganamiz.  Buning  uchun  avval  o'zaro  parallel,  gorizontal, 

vertikal,  turli  holatlardagi  qiya  hamda  o'zaro  perpendikulyar  chiziqlarni  qo'lda 

chizish  mashq  qilinadi.  Bundan  tashqari,  turli  to'g'ri  burchakli  to'rtburchak, 

kvadrat,  aylana  va  uning  yoylarini  chizish  orqali  qo'lni  shakl  chizishga  o'rgatih 

borish tavsiya etiladi. 

Masalan, 

podshipnik 

deb 

nomlanuvchi 

detaining 

asliga 

(bu  yerda  uning  yaqqol  tasviri  berilgan)  qarab  tahlil  qilinsa,  ikkita  ko'rinishda 

(bosh  va  chapdan)  chizilishi  mumkin.  Shunda  silindrning  ostki  asosini  plita 

bilan  mustahkam  bog'lovchi  qovurg'alarni  kesim  orqali,  silindrni  esa  profil 

qirqim orqali ko'rsatish qulay hisoblanadi. 

1.  Eskiz  chizish  shartiga  muvofiq  ko'rinish  o'rnilari  to'g'ri  to'rtburchaklarda 

belgilab  olinadi  hamda  detal  asosi  va  silindrik  qismi,  qovurg'alar  chizib  chiqiladi. 

 

2. Detal konturi aniqlab olinadi va profil qirqim hamda kesim bajariladi . 

3.  Shakllar  o'lchamlari  aslidan  o'lchab  olinadi.  Bu  yerda  detaining  asli 

bo'lmaganligi uchun o'lcham chiziqlariga uning son qiymatlari qo'yilmadi . 

Yoki  ushbu  detal  eskizini  uchta  ko'rinishda  chizib,  qovurg'alarning  o'zaro 

joylashishini  ustdan  ko'rinishida  A—A  qirqim  orqali  tasvirlash  mumkin.  Shunda 

detaining asosi—plitaning shakli ham to'liq ko'ringan bo'ladi. 

 

---

 

 

2.1-shakl. 

 

                     a 

     b 

 c 

2.2-shakl. 

---

 

2.3-shakl.