A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dabbağlıq. Azərbaycanda dəriçilik bəsit xalq üsullarından baĢlayaraq peĢəkar
dabbağlığa qədər müxtəlif inkiĢaf mərhələləri keçmiĢdir. Bəsit xalq üsulu ilə aĢılama texnikası maldarlar arasında daha geniĢ yayılmıĢdı. Eymə, tejən, tuluq, dağar, cılğı, motal və s. qabları habelə çarıq, papaq, kürk kimi geyim vasitələri hazırlamaq üçün əvvəlcə dəri bəsit üsulla qismən aĢılanırdı. Sadə texnologiyaya əsaslanan bu əməliyyat kəpək və ya arpa unundan hazırlanmıĢ "yal" vasitəsilə tüklərin dibini boĢaldıb tökməkdən, duz, yaxud zəy vasitəsilə yumĢalt- maqdan və bitki mənĢəli boyaqlarla onu boyamaqdan ibarət olmuĢdur. Bundan fərqli olaraq, peĢəkar dabbağlıq sənəti mürəkkəb texnoloji proseslərlə bağlı olduğundan ixtisaslı usta əməyi tələb edirdi. Aş, yaxı və rəngabların hazırlanması və tətbiqi üsulları müəyyən dərəcədə kimyəvi-mexaniki emal proseslərinin mənimsənilməsi ilə üzvi surətdə bağlı idi. Azərbaycanın ənənəvi dabbağ məmulatı gön, sağrı, ətvi, tumac, müşkü (kosala),
kürkçü və papaqçılar məĢğul olurdular. Dabbağlıq sənətində ev heyvanlarının gön və dərisi əsas yer tutmuĢdur. Dab- bağxanalar gön və dərini, adətən, Ģəhər qəssabxanalarından, yaxud fərdi maldarlardan satın alırdılar. Sərmayəsi böyük olan iri dabbağxana sahibləri çox vaxt Bakı, Tiflis, habelə Ġran, Türkiyə, Rusiya və Orta Asiya Ģəhərlərindən xammal alırdılar. XIX əsrdə Azərbaycanda gön-dəri məmulatı istehsalı kustar sənət və xırda əmtəə istehsalı səciyyəsi daĢımıĢdır [109]. BaĢlıca olaraq inzibati mərkəz rolunu oynayan əyalət Ģəhərlərində cəmləĢmiĢ [110] iri dabbağxanalarla yanaĢı, qəsəbə tipli ticarət və sənət mərkəzlərində xırda kustar dabbağxanalar da fəaliyyət göstərirdi. Bu tip müəssisələr, az da olsa, kənd yerlərinə də yayılmıĢdı [111]. XIX əsrdə Azərbaycanda gön-dəri məmulatı istehsalının baĢlıca mərkəzləri arasında ənənəvi maldarlıq rayonları olan ġamaxı, ġəki, Cavad, ƏrəĢ, ġuĢa və Gəncə qəzaları görkəmli yer tuturdu. Həmin qəzalar təkcə Azərbaycanda deyil, ümumiy- yətlə Cənubi Qafqazda gön-dəri məmulatı istehsalının qabaqcıl mərkəzi sayılırdı. XIX əsrin 30-40-cı illərində ġamaxıda 64 nəfər, Nuxada 178 nəfər dabbağ iĢlə- yirdi [113]. 1888-ci ildə Yelizavetpol quberniyasında 99, Bakı quberniyasında isə 157 dabbağxana var idi [114]. AĢılama əməliyyatında iĢ proseslərinin çoxu su ilə bağlı olduğundan, dabbağxanalar, adətən, iri su hövzələrinin, ən çox isə axar suların yaxınlığında yerləĢirdi. Su ilə sıx bağlılıq nəticəsində dabbağlıq sənəti mövsümi səciyyə daĢıyırdı. Bir qayda olaraq, dabbağxanalarda iĢ yazın əvvəllərində, havalar qızanda baĢlanıb, payızın soyuqları düĢənədək davam edirdi. Su donan vaxt aĢılama əməliyyatı dayandırıldığından dabbağxana sahibləri xammal tədarükü və hazır məmulatın satıĢı ilə məĢğul olurdular. Dabbağxananın istehsal ləvazimatı arasında "küĢat" və ya "silə" adlanan qoz kötüyündən yonulmuĢ çənlər əsas yer tuturdu. Qozqara kötüyünün ölçüsündən
407 asılı olaraq, dabbağ çənləri tutum etibarı ilə bir-birindən fərqlənirdi. Kiçik çən 20, orta çən 30, böyük çən 40-a qədər dəri tuturdu. Ġstehsalın həcmindən asılı olaraq kiçik dabbağxanalarda 1-2, iri dabbağxanalarda 3-4, bəzən isə 5-6 çən olurdu. Nadir hallarda isə böyük dabbağxanalarda çənlərin sayı 8-10-a çatırdı. Dabbağxanalarda iĢçi qüvvəsinin miqdarı çənlərin sayından asılı idi. Adətən, hər çəndə bir nəfər kargər iĢləyirdi [115]. Dabbağxananın istehsal ləvazimatına mis tiyan, sıyırğac [116], şufrə, bıçaq (gorda), tişə, qaşov (ara), qırov, vərəçü, xərçü, xortaçü, sığalçü, oxlov, qulaba,
dabbağxanada ağac mıxça, süpürgə, xurma, yaxud qıl lifi, yağ lampası, iynə, sap və s. də iĢlənirdi.
Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|