A. Sh. Bekmurodov, Ya. K. Karrieva, I. U. Nematov, D. H. Nabiev, N. T. Kattaev xorijiy investitsiyalar

4.2. O’zbekiston Respublikasiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning
huquqiy asoslari
O’zbekistonda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va tartibga solishda
O’zbekiston Respublikasining qonunlari va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar uning
huquqiy asosi bo’lib xizmat qiladi.
O’zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalarni jalb etish sohasidagi asosiy
me’yoriy-huquqiy hujjatlar quyidagilardir:
-O’zbekiston Respublikasining «Investitsiya faoliyati to’g’risida»gi Qonuni,
4.12.1998 y.;
49

---

-O’zbekiston Respublikasining «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi Qonuni,
30.04.1998 y.;
-O’zbekiston Respublikasining «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari
va himoya choralari to’g’risida»gi Qonuni, 30.04.1998 y.;
-O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasining 2010
yilgi Investitsiya dasturi to’g’risida»gi Qarori, 28.10.2009 y.;
-O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy
investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida»gi Farmoni, 11.04.2005 y.
O’zbekiston Respublikasining "Chet el investitsiyalari to’g’risida", "Chet ellik
investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’grisida",
"Investitsiya faoliyati to’g’risida"gi Qonunlari xorijiy investitsiyalarni jalb etishda
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Mamlakatimizdagi siyosiy, iqtisodiy, moliyaviy
barqarorlik chet el investitsiyasi uchun har tomonlama qulay sharoit yaratmoqda.
Davlatimiz rahbarining oqilona siyosati natijasida qabul qilinayotgan imtiyozli
muhitni yaratuvchi qonunlar chet ellik investorlarda tobora katta qiziqish
uyg’otmoqda.
Ma’lumki, chet el investorlari mamlakatimiz hududida o’z ishlab chiqarish
faoliyatini, qoidaga ko’ra, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar tashkil etish
yo’li bilan amalga oshiradilar. O’z ehtiyojlari uchun yurtimiz hududiga zamonaviy
texnologiyalar va asbob-uskunalar, ularga butlovchi buyumlar, shuningdek,
xomashyo va materiallar olib kirayotgan xorijiy investorlar uchun amaldagi qonun
hujjatlarida muayyan imtiyozlar nazarda tutilgan. Jumladan, "Boj tarifi to’g’risida"gi
Qonunning 33-moddasi va "Chet el investitsiyalari to’g’risida"gi Qonunning
12-moddasiga muvofiq, xorijiy investorlar tomonidan o’z ishlab chiqarish ehtiyojlari
uchun O’zbekiston Respublikasiga olib kiriladigan mol-mulkka bojxona boji
solinmas edi. Yangi qonun asosida - chet ellik investorlar uchun yanada qulay muhit
yaratish maqsadida yuqorida qayd etilgan har ikki qonunga o’zgartishlar kiritildi.
Endilikda nafaqat chet ellik investorlar, ayni chog’da, ustav fondida chet el
investitsiyalarining ulushi kamida o’ttiz uch foiz bo’lgan chet el investitsiyalari
ishtirokidagi korxonalar ham o’z ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun O’zbekiston
Respublikasiga olib kiradigan mol-mulk bo’yicha boj undirilishidan ozod qilindilar.
Mazkur qonunning qabul qilinishi natijasida "Boj tarifi to’g’risida"gi Qonunning
33-moddasida va "Chet el investitsiyalari to’g’risida"gi Qonunning 12-moddasida
belgilangan imtiyozlar ustav fondida chet el investitsiyalarining ulushi kamida o’ttiz
uch foiz bo’lgan chet el investitsiyalari ishtirokidagi qo’shma korxonalarga ham
tatbiq etiladigan bo’ldi. Yangi qonunda ko’zda tutilgan imtiyozlar ana shu xayrli
maqsadlarga erishishimizda muhim rag’batlantiruvchi omil bo’lib xizmat qiladi.
Ushbu qonun xalqimiz farovonligini oshirishda ham ulkan ijobiy o’zgarishlarga
sabab bo’ladi. Xususan, aholini ish bilan ta’minlash, yangi ish o’rinlari ochish, eng
zamonaviy texnologiya va jihozlarni keltirish hisobiga ish unumi va samaradorligi
oshishi muqarrar. O’zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatiga doir huquqiy hujjatlar
tizimida xorijiy investitsiyalar masalasiga bevosita taalluqli bo’lgan qonunlar muhim
o’rin tutadi. Vaqt o’tishi bilan iqgisodiy o’sishning jadal borishini ta’minlash,
respublika iqtisodiyotiga xorijiy mamlakatlarning ilg’or texnologiyalarini jalb
50

---

qilish va umuman jahon andozalariga erishish uchun xorijiy investitsiyalar
sohasidagi mavjud qonunchilik bazasini qayta ko’rib chiqish zarurati ob’ektiv
ravishda paydo bo’ldi. Xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb etish strategiyasi
bo’lajak chet ellik investorlarning manfaatlarini hamda milliy iqtisodiyotga zarar
keltirmagan holda ularni qondirish imkoniyatlarini o’rganishga asoslanadi. Buning
uchun, bir tomondan, iqtisodiyotni tarkiban qayta qurishga qaratilgan bir qator aniq
loyihalarni amalga oshirish zarur bo’ladi; ikkinchi tomondan, ichki investitsiya
resurslari cheklangan bir sharoitda xorijiy investitsiyalarning ahamiyati juda yuqori
baholanadi. Investitsiya muhitini yanada yaxshilash shartlaridan biri bank tizimini
takomillashtirish, moliya bozorida raqobatni vujudga keltirish, naqd puldagi va
naqd bo’lmagan puldagi operatsiyalarni amalga oshirishni yaxshilash, shuningdek
xorijiy investorlarni axborot bilan ta’minlashni yaxshilashdan iboratdir.
O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarning boshlanish davridan chet el
investitsiyalarini jalb qilishga tuzilmaviy qayta qurishning hamda umumjahon
iqtisodiy hamjamiyatiga kirib borishini tezlashtiruvchi omil sifatida asosiy ustuvorlik
berildi. Hozirda, Respublikada xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo’yicha huquqiy baza
yaratildi, investitsiyalarni jalb qilish va xorijiy investorlarga xizmat ko’rsatuvchi
infratuzilma barpo qilindi va bu jarayon takomillashib bormoqda. Bu borada
«Valyutani tartibga solish» to’g’risidagi qonun qabul qilindi, Tashqi iqtisodiy aloqalar,
investitsiyalar va savdo vazirligining vazifalari qayta ko’rib chiqildi, va uning milliy
valyutani konvertatsiyasi hamda import kontraktlarini ro’yxatdai o’tkazish bilan
bog’liq bo’lgan vazifalari bekor qilindi. Jumladan, 2003 yil 15 oktyabrdan milliy
valyuta joriy xalqaro operatsiyalar bo’yicha erkin konvertatsiyasining ochilishi
mamlakatdagi investitsiya iqlimini yaxshilashga va xorijiy investitsiyalar oqimining
ko’payishiga katta imkoniyatlar yaratdi. 1998 yil 30 aprelda Oliy Majlis tomonidan
yangi hujjat — "Chet el investitsiyalari to’g’risida" O’zbekiston Respublikasi Qonuni
va "Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish
chora-tadbirlari to’g’risida"gi Qonun qabul qilindi.
Xorijiy investorlarning huquqlarini kafolatlash va himoyalash maqsadida
yaratilgan shart-sharoitlardan tashqari, Respublika tomonidan Adliya vazirligiga
ularning manfaatlarini himoya qiluvchi davlat organi vakolati berildi. Jumladan,
Adliya vazirligining tarkibida 2003 yildan boshlab chet el investorlari manfaatlariga
zarar etish holatlarining oldini olish bo’yicha maxsus bo’linmalar tashkil etildi. Olib
borilayotgan amaliy ishlar natijasida, iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha xorijiy
kapitalning tarkibida ma’lum bir siljishlar yuz berdi.