A. Sh. Bekmurodov, Ya. K. Karrieva, I. U. Nematov, D. H. Nabiev, N. T. Kattaev xorijiy investitsiyalar

Ўзбекистон Республикаси таш?и савдо 
айланмаси динамикаси, млн. А? Ш долл.
8669,0
9500,1
11171,4
15719,6
21197,3
21209,6
0,0
5000,0
10000,0
15000,0
20000,0
25000,0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
йиллар
8.1.1-rasm.
Ma’lumotlardan ko’rinadiki, respublikamiz tashqi savdo aylanmasi muttasil
o’sib bormoqda. Xususan, bu ko’rsatkich 2009 yilda 21209,6 mln. AQSh dollarini
tashkil etib, 2005 yilga nisbatan 2,23 marta, 2008 yilga nisbatan 0,06 foizga o’sdi. Bu
eksport hajmi 2,4 foizga o’sgani holda import hajmining 2,74 foizga kamayishi
natijasida ro’y berdi.
Ayni chog’da, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining ta’sirida ko’pchilik
mamlakatlarda eksport hajmining keskin qisqarishi kuzatilmoqda. Jumladan, 2009
yilda eksport hajmlarining qisqarishi Rossiya Federatsiyasida 44,2 foizni, Ukrainada
48,7 foizni, Qozog’istonda 47,7 foizni tashkil etdi.
Eksport diversifikatsiyasi, ya’ni xorijga sotilayotgan tovarlar va xizmatlar
nomenklaturasining kengayishi, jami eksportda alohida tovar yoki xizmat turi
(ayniqsa, xom ashyo) ulushining katta bo’lishiga barham berilishi, mahsulotlarimiz
eksport qilinayotgan mamlakatlar geografiyasini kengaytirish eksport hajmining
barqaror bo’lishini ta’minlaydi, milliy iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy
o’zarishlarga ta’sirchanligi darajasini pasaytiradi.
Eksport tarkibida bir yoki bir necha tovarlar ulushining sezilarli darajada ortib
97

---

ketishi bu tovarlar narxi pasaygan yoki ularga tashqi talab qisqargan holatlarda
eksportchi korxonalarni og’ir ahvolga solib qo’yishi mumkin. Buning natijasida
eksport hajmining qisqarishi valyuta tushumlarining kamayishi, tashqi savdo
balansining yomonlashuvi va korxonalar moliyaviy ahvolining tanglikka yuz
tutishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, eksport umumiy hajmining kam sonli
davlatlarga bog’lanib qolishi ham qaltis holat hisoblanadi.
Prezidentimiz tomonidan ma’ruzada ilgari surilgan tayyor raqobatbardosh
mahsulotlar eksportini faol oshirish va bu mahsulotlar etkazib beriladigan
mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirish vazifasini amalga oshirish eksport
hajmini barqaror o’stirish, tashqi bozordagi o’zgarishlar ta’sirida uning hajmi keskin
kamayishi xavfini bartaraf etish imkonini beradi.
Eksport qilinayotgan tovarlarni diversifikatsiya qilish, ularni import qiluvchi
mamlakatlar geografiyasini kengaytirish bu mamlakatlardan biri yoki bir guruhining
iqtisodiyotida muammolar ro’y berganda ham eksport hajmining keskin pasayib
ketishiga yo’l qo’ymaslik imkonini beradi.
2000-2009 yillar davomida ekport va importni diversifikatsiya qilish, uning
tarkibini takomillashtirish borasidagi chora-tadbirlar natijasida mamlakatimiz
eksportining tovar tarkibida ijobiy siljishlar ro’y berdi (8.1.1-jadval).