A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

17-rasm. Primatlar bosh miyasining evolyutsiyasi. 1-Uzun tovon
miyasi; 2-Lem ur miyasi; 3-Kaputsin miyasi; 4-Pavian miyasi; 5-Gorilla
miyasi; 6-Odam miyasi.
Miya rivojlanishining 
oltinchi bosqichi 
hozirgi zamon odam- 
lariga xos. U o ‘zining murakkabligi, tuzilishining xilma- xilligi va 
hajmi bilan ajralib turadi. Hozirgi zamon odam miyasining o'ziga 
xosligi nerv hujayrasi tolalari, neyron, sinapsis tuzilishida namoyon 
boTadi.
Odam miyasi primatlar turkumining boshqa vakillari miyasidan 
quyidagi belgilari bilan farqlanadi:
1) bosh miyaning orqa miyaga nisbatan ortiqligi;
2) miyaning filogenetik yosh boTimlari maydoni kengligi 
bilan, masalan, po‘stloqning gumbaz osti qismi maydoni may- 
munlamikiga nisbatan 37 marotaba yuqori ekanligi;
3) odam miyasining peshona qismida markaziy egatdan 
ikkita egat rivojlanganligi va gorizantal egatlarga ajralganligidir.
92

---

Odam miya po‘stlog‘ining maydoni va mikroskopik tuzilishining 
murakkabligi;
4) miya yarim sharlarida egatlaming shoxlanishi va murak­
kabligi, chuqurligi bola tugTlgandan so‘ng namoyon bo ‘la bosh- 
lay di va uning tasviri har bir odamda alohida-alohida boTadi. Odam 
miya sharlari p o ‘stlog‘ining 75% egatlar chuqurligida boTadi;
5) miya assimetriyasida yarim sharlarlarida morfofunksional 
xususiyati yuqori darajada boTadi. Masalan, chakkaning yuqori 
burmali qismi chap qo‘lni ishlatganlarga nisbatan o ‘ng qoTni 
ishlatadiganlarda nisbatan katta boTadi;
6) hay von miyasidan farqli ravishda odam miyasining noyob 
qiluvchi o‘ziga xos morfofunksional sistemasi rivojlangan bo Tib, u 
odamning oliy nerv faoliyatini morfofunksional asosi hisoblanadi. 
U filogenetik jihatdan yangi neokarteks maydonchasi bo Tib, faqat 
antropogenez jarayonida rivojlangan (peshona, gumbaz, chakka, 
ensa) maydonchalari va ulardan chiqqan assotsiativ tolalar, tomirlar 
va ulami oziqlantiruvchi o ‘rta miya arteriyasi hamda nutq, harakat, 
eshitish, k o ‘rish, og‘zaki va yozma nutq markazlaridir;
7) odam miyasining po‘stloq qavati yuksak darajada taba- 
qalashganligi bilan murakkab tuzilishga egaligi bilan tavsiflanadi. 
Bu ayniqsa, uning o ‘ziga xos boTimlariga taaluqli.