A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ikkinchi bosqich
bu chala maymunlar, lemurlar va yangi dunyo maymunlari - o‘ynoqi maymunlar miyasiga xos bo'lib, chakka qismlarining o ‘sganligi, biroq unda egatlami bo‘lmasligi, yoki egatlarga ajralmaganligi bilan xarakterlanadi. Shunga qaramay bunday miya tuzilishiga yangi dunyo maymunlarining ayrim vakillarida qisman uchraydi, Shunday egatlarning biri peshonaning pastki qismini, ensaning tepa qismini pastki qismidan ajratadigan pushta naychasidir. Chakka qismi oldinga bo‘rtib kengayadi va boshqa qismlarga nisbatan kattalashadi. B a’zi maymunlarda miyaning chakka qism i bo‘rtib chiqqan boTadi, Markaziy pushtasi 86 yuqoriga ko‘tariladi va introponetal pushta bilan qo‘shilib ketadi. Chala maymunlardan tupaylarda faqat rinal egat, lemurlarda yuqori chakka, tepa, prinsipal, asosiy egat, rinal egatlar k o ‘zga tashlanadi. Yashil martishkada esa ularga qo‘shimcha ravishda miyada у oysimon egat shakllanadi. Xulosa qilib aytganda, miya rivoj lanishining ikkinchi bos- qichida primatlarga xos b o ig a n neokorteks o'sishi va uning aniq b o iak larg a ajraganligi bilan xarakterlanadi. Bunday sharoitda eshitish va hid bilish analizatorlari rivojlanadi. M iya rivoj lanishining uchinchi bosqichi yangi dunyo maymunlariga (lemur, revun, kaputsin va eslci dunyoning tuban maymunlariga) xos. M iya rivoj lanishining bu bosqichida tovush markazlari va ensa markazlari rivoj topadi. Markaziy egat tepa qismlami, yoysimon egat esa peshonani ajratadi. Tepa qismi ensa qismidan aniq chegaralanadi. Madagaskardagi qo‘l va oyoqli maymunlarda markaziy egat boshqa maymunlarga qaraganda yaxshi k o ‘rinadi. Ularda sensomator zonaning yaxshi rivojlanganligi, q o in in g uchinchi b arm o g i funksiyasi bilan aloqadordir. Q o i va oyoqlilar bu barm o g in i bolg‘a sifatida ishlatadilar. Shu barmoq bilan daraxt po‘stlog‘ini vaqti-vaqti bilan taqillatib qo‘yadilar va p o ‘stloq ostida yashovchi hasharot bor - y o ‘qligini aniqlaydilar va p o ‘stloq ostidagi qurtlami olib yeydilar. Martishka, makaka va pavian maymunlarida miyaning ensa markazi maksimal rivojlangan. Miyaning ensa qismi tepa qismini hamda ko‘ndalang ensa yoysimon egatlarni qoplab oladi. Miya yarim sharlarining 19 b o iim i ensani oldiniga chiqib, tepa va chakka qismlarini egallaydi. Martishkasimonlarda miyaning ensa b o iim i p o ‘stloqning 25%iga yaqin hajmini egallasa, odamlarda u 12%ini tashkil etadi. Po‘stloq qavatning ayrim qismlari bunchalik rivojlanishi martishkalar hayotida adaptiv ahamiyatga ega b o iib , o ‘simlik barg- lari, mevalarining rangi va shaklini farqlashga imkon tug‘dirgan. Yangi dunyo maymunlarining miyasi o ‘ziga xos tuzilishga ega. Kaputsinlarning miyasi odamsimon maymunlar miyasiga 87 birmuncha o ‘xshash. Ularda miyaning gumbaz qismi, ya’ni ostki qismlari, ensa qismining ostki tomonlari rivojlanadi. Miyaning bu qismlarining rivojlanishida kaputsin maymunlarda narsalar bilan har xil operatsiyalarni bajarishi, yangi va eski dunyoning maymunlariga nisbatan murakkab hatti - harakat qilishga sababchi bo‘lgan. 0 ‘rgimchaksimon maymunlarda miya gumbaz qismining ensa tomon surilishi ro ‘y beradi. Miyaning gumbaz qismlarini keyingi bo Magi, ensa, chakka qismlari rivojlanishi bilan qo‘llari va dumi bilan narsalarni ushlash qobiliyatining xilma-xil bo‘lishiga olib kelgan. Muskullari, vestibulyar apparat va ko‘rish analizatorlarining o'zaro yuqori darajada muvofiq ishlashi maymunlarning shoxlarda boshini pastga qo‘yib osilib turishiga, m o‘ljalni to ‘g ‘ri olishiga imkon bergan. Oqibatda dumli maymunlarning dumi shox- shabbalami mustahkam ushlashi tufayli miya tuzilishi bo ‘yicha eski dunyoning tuban maymunlariga qaraganda yuksak va odamsimon maymunlar miyasiga yaqin bo ‘lgan. Shunday qilib, miya rivojlanishining uchinchi bosqichida ensa m arkaziy sensomator qismlari rivoj topadi. Natijada m iya ning hid bilish, eshitish va ko ‘rish m arkazlarining funksiyasi o ‘zaro muvofiq ravishda faoliyat k o ‘rsatadi. M iya rivojlanishining Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|