Abdulla Oripov

Mayliga, olis yil uxlayin, lekin
Eng qutlug' saharda ko'z ochsam qayta.
Balki yer yuzida qolmas edi g'am,
Bundan ham yorug'roq bo'lardi dunyo.
Shu tariqa satrma-satr "notinch asr"ning jarohatlari, dardlari, ziddiyatlari qog'ozga to'kila boshlaydi. Lirik qahramonning yakkayu yolg'iz niyati shu asrning, davrning farzandi sifatida uni sof, bokira holda ko'rish. Shoir o'z poetik maqsadini ro'yobga chiqarish uchun xilma-xil badiiy vositalardan, chunonchi qarshilantirish, zidlash, keskin kolliziyalar yaratish yo'lidan boradi. Mana bu satrlarga e'tibor beraylik:
Asrim, samolarda yoqolding chiroq,
Yulduz qilib otding fazoga o'zni.
Qo'zg'ata olmading o'rnidan biroq
Askar yelkasida turgan yulduzni.
Shu birgina to'rt satrda yigirmanchi asrga xos ziddiyatlar lo'nda, obrazli ifodalab berilgan. Insoniyat fan-texnika taraqqiyoti sohasida mislsiz yutuqlarga erishib, hatto tubsiz osmon qa'riga sayohat qilishga, kosmik kemalarni uchirishga, ne-ne ixtirolar, kashfiyotlar qilishga, daryolarning o'zanini sahrolarga burishga muvaffaq bo'ldi. Biroq insonlar bir-birlarini tushunib yetishga, do'stlikda, birodarlikda yashashga o'rgana olmadilar, hayotda razil kimsalar bo'lmasligining uddasidan chiqa olmadilar. Insoniyatning eng zo'r aql egalarining fikri-zikri ommaviy qirg'in qurollari yaratishga qaratildi, dunyoning qudratli davlatlarida lak-lak qo'shin dushman hamlasini bartaraf etishga shay holda tutib turildi. Mana shunday komillikka da'vat etuvchi, ma'naviyatni ulug'lashga yo'naltirilgan, davrning o'tkir muammolarini ko'tarib chiqqan she'rlar shoir butun ijodining markaziy mavzularidan birini tashkil etadi.
"Malomat toshlari" ana shunday she'rlardan biridir. Bu ko'p tarxli intellektual she'rning falsafiy qirralarini, ma'no-mazmunini, g'oyasini daf'atan ilg'ab olish oson emas. Shoir davr va odamlar haqidagi o'ylarini ifodalashda birmuncha murakkabroq yo'ldan boradi. Hayotda har xil toshlar bo'ladi. Ularning ba'zilari toshdek yuragingga qadaladi, dilingni vayron qiladi. Ular hasad, g'araz, tuhmat toshlari bo'lishi mumkin deydi shoir. Lekin dunyoda shunday toshlar ham borki u har kimning dilida bo'ladi. Bular otilmagan toshlar. Lekin uning qalbda qoldirgan jarohati otilgan toshdan ming chandon og'irroq bo'ladi. Bu qanday tosh bo'ldi ekan:
U balki aliksiz qolgan bir salom,
U balki avjida bo'lingan kalom,
U balki do'stingga ochib dil-yurak,
To'yida aytilmay qolgan bir tilak...
Insonning to fazlu falokati bor,
Uning bir-biriga malomati bor.
Tashrifdan ko'z tikkan bemorlardan to
Shohlar diligacha malomatdir jo.
Bu "nechog' shafqatsiz tosh" qadim dunyo yaralibdik, odamzodga ilashib olgan, unday ayrilmaydi:
Hanuz sarhadlardan g'amgin sas kelur,
Malomat toshlari basma-bas kelur.
Odamni mahv etar farzandi odam,
Odam erur ammo tomoshabin ham.
Bu g'aflat bosgan inson qo'ynidagi boshqa insonga qaratilgan mehrsizlik, diyonat toshimikan, davronning (axir u ham aslida odamlar izmi bilan yuradi-ku) insonlar boshiga solgan adadsiz kulfatlarimikin? Nima bo'lganda ham bu tosh bor ekan inson mukarram bo'la olmaydi.
Abdulla Oripov she'riyati uchun o'tkir satirik ruh, inson kamoloti va ma'naviyatga qarshi bo'lgan barcha salbiy ko'rinishlarga ayovsiz munosabat xosdir.
Safar Barnoevning xotirlashicha, yosh shoirning ilk ijod namunalari haqida Abdulla Qahhordan fikr so'rashganda, ustoz yozuvchi bunday degan ekan: "She'riyatda kutilmagan yangi nafas paydo bo'ldi. Tomchini kuzatgan bo'lsangiz, to'lishgandan keyin tomadi. Abdullajonning she'rlari ham ana shunday. Oldin so'zma-so'z, satrma-satr yuragi qonida qaynab pishadi". Ushbu mulohazalarda Abdulla Oripovning ijodiy uslubiga xos muhim belgilar, uning she'r yaratish san'ati "siri" ochib berilgandek. Shoir ko'pincha o'zini bezovta qilgan, oramini o'g'irlagan mavzu ustida kunlab, oylab mulohaza yuritadi, fikrlar obdan pishgach qo'liga qalam tutadi.
Albatta, shoir she'riyatining dovrug'i, tarovati mavzu doirasining kengligi, ko'lami bilangina belgilanib qolmaydi. Ushbu mukammallik she'riy san'atning yuksakligi, o'ziga xos uslub tovlanishlari bilan ohanrabodek o'ziga tortadi.
Shoir badiiy tasvirni kuchaytirish, fikrni yaqqol ifodalash uchun o'z poetik niyatidan kelib chiqib zarur o'rinlarda she'rni murojaat, muloqot shaklida quradi, o'xshatish, sifatlash, qarshilantirish kabi badiiy vositalardan mohirlik bilan foydalanadi: