Abdulla qodiriy ijodi va milliy ruh

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Academic Research, Uzbekistan 656  www.ares.uz 
ularnig portretlari, ichki dunyosi, tabiat manzaralari, hamma – hammasini 
yozuvchining tili va dilidan bayon qiluvchi “hokimlikka” ega nutqdir. Hokim nutq 
badiiy asarning g‘oyaviy yo‘nalishi va qahramonlar xarakterini ochishga xizmat 
qiladi.
Biz badiiy asarlarda muallif nutqining ahamiyatini o‘rganar ekanmiz, o‘zbek 
milliy romanchiligi asoschisi A.Qodiriyning “O‘tgan kunlar” romanida muallif 
nutqining juda antiqa shakliga duch keldik. 
- “Kumushbibi uyqudan turib favqulodda bir holga uchraydi: bir kechada 
hammaning tushiga “to‘y”kirib chiqqan. 
- To‘y uchun yangi ko‘rpalar qoplamoqchi bo‘ladilar, par to‘shaklar olmoqchi 
bo‘ladilar, kuyov uchun qanday kiyim yarashmog‘i ham bahs qilinar, Oftob oyim 
eriga oltin kamar olmoqqa buyuradir... Tavba, demay chora yo‘q: Oftob oyimning 
kuyovlari kim, qaysi qizlarini erga beradilar, ularning Kumushbibidan ham boshqa 
qizlari bormi? Ularning qizlari yolg‘iz, demak, Kumush erga beriladir... 
- Tushunarli gap emas: 
- Erga kim tegadir? 
- Kumush! 
- Kumushbibi kuyovni yoqtiradimi, yo‘qmi? Bu to‘g‘rida uning fikrini bilish 
kerakmi, emasmi?
- So‘zlashish ham kerak emas, bildirish ham. 
- Nega? 
- Chunki odat shul? Kumush ota –ona yoqtirgan kishiga rozi bo‘lish uchun 
majbur” 
Mazkur badiiy nutq bayonini o‘qigan kitobxon, albatta, ikki qahramon 
so‘zlashayotgan dialog bo‘lsa kerak, deyishi mumkin. Sinchiklab e’tibor bersangiz, 
bu nutqda hech qanday qahramonlar ishtirok etmayapti. Qizig‘i shundaki, yuqoridagi 
ko‘chirmani yozuvchi qahramonlar nutqiga ham yuklashi mumkin edi. Ammo 
Kumushbibining uyqudan uyg‘onishi, bir kechada hammaning tushiga tuy kirib 
chiqishi, tuy uchun yangi ko‘rpalaru par to‘shaklarni tayyorlash kabi badiiy 
tasvirlarni faqatgina hokim nutq izohlab berishi mumkin. Izohdan anglashiladiki, 
muallif nutqining milliyligi har bir so‘z va iboralarda yaqqol ko‘zga tashlanib turadi. 
Sharq xotin – qizlarining iffati, nafosati, go‘zalligi, hatto kuyovni yoqtirish – 
yoqtirmasligi haqida u bilan so‘zlashish kerak emasligi, balki odat shul ekanligi 
muallif nutqida ishonarli qilib berilgan. 
Bundan tashqari, “Qudalarni kutib olish” bobida shunday bir jumla bor: 
“Kumush salom berdi va qo‘lidagi paranjisini yerga tashladi, yugurib kelib o‘zini 
O‘zbek oyimning quchog‘iga otdi. O‘zbek oyim ham uni mahkam siqib quchoqlab 

---