Abdulla sher axloqshunoslik

«Jo‘mardligi bilan mashhur bo'lgan Abdulloh ibn J a ’f a r roziallohu
anhu bir xurmozorga kirdilar. Va unda дога qulning ishlayotganini
ко rdilar. S h u p a yt bog‘sohibi kelib, qulga uch burda non berib ketdi. Bu
uch burda non qulning kundalik ish haqi edi. Nogoh shu p a y t qayerdandir
bir it paydo bo ‘Idi va qulga yaqinlashdi. Qul qo ‘lidagi nonning bir burdasini
unga berdi. Jonivor yedi-yu, lekin to ‘ym adi. Qul yan a bir burdani berdi.
N onniyeb bo ‘lib, it yana kutib turdi. Shunda qul nonning so ‘nggi burdasini
ham itga berdi. Jonivor uni yeganidan keyingina nari ketdi. Bu holga
qiziqib qolgan Abdulloh ibn J a ’f a r (r.a.) quldan: «Kundalik ish haqingga
nima olasan ?», deb so ‘radilar.
— 
H ozir ко ‘rganingdek, har kuni shu uch burda non.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— 
Unday b o ‘lsa, nechun butun ovqatingni itga berding?
— Bizning bu yerlarda it bo ‘Imaydi, ma ’lumki, bu hayvon uzoqlardan
kelgan va och. Uni quvib yuborishni istamadim.
— X o ‘sh, endi sen nima yeysan?
— Ertalabgacha о ‘zimni sirib, sabr qilaman.
Shunda Abdulloh ibn J a fa r (r.a.): «Bildimki, bu qul mendan ham
jo ‘mardroq ekan», dedilar.
Boz ustiga Abdulloh ibn J a ’fa r (r.a.) o ‘sha bog‘ni butun m ayda-
chuydalari bilan sotib oldilar va qulni ozod etib, bog‘ni unga hadya
qildilar»1.
Bu yerda biz insonning hayvonga va insonning insonga nisbatan 
ko‘rsatgan jo ‘mardligi guvohi bo‘lyapmiz. Jo ‘mardlikning mohiyati ana 
shunaqa. Bu tamoyil, bunday qarash, shubhasiz, hozir zamondoshlarimiz 
hayotiga kirib kelgan salbiy m a’nodagi o ‘ta pragm atizm ga qarshi 
kurashda, axloqiy muhitni sog‘lomlashtirishda muhimdir.
M ahm ud As’ad Jo ‘shon o ‘z asarlarida tasaw ufni bir tom ondan 
Allohni bilish, tanish uchun, ikkinchi tomondan o ‘z nafsini tarbiyalash, 
ruhiy-axloqiy jihatlarin i tuzatish uchun qilingan x atti-h arak atlar 
tajassumi deb ta ’riflaydi. U b a’zi bir aqidaparastlarning, tasaw ufning 
islomga aloqasi yo‘q, hatto ular bir-biriga qarama-qarshi, degan fikrlarini 
keskin rad etarkan, hazrati Payg‘ambarimizning m utasaw iflar sultoni, 
sahobalaming esa ahli tasaw uf bo‘lganini isbotlab beradi.
T asaw uf va san’atning o ‘zaro munosabatlariga Shayx Jo ‘shon alohida 
e’tibor beradi, san’atni inson axloqiy hayotini boyituvchi, uni yuksak 
axloqiylikka d a’vat etuvchi vosita sifatida talqin qiladi; san’atkor qalbida 
axloqiylik bilan hayajon uyg‘unlikda yashashini ta ’kidlaydi. San’atning 
asosida hayajon yotishini aytib, ko‘ngli hayajondan yiroq insonning 
go‘zallikni his etishi, topa bilishi va tasvirlashi mumkin emas, deydi u. 
Shu jihatdan tasaw u f san’at bilan o ‘xshash. Lekin tasawufdagi hayajon 
san’atdagidan ko‘ra kuchliroq, sururiyroq ekanini aytadi: «Tasawufdagi 
his-hayajon shu qadar kuchli va hayotbaxshki, bu tuyg‘u insonni havoda 
uchiradi, oyoqlarini yerga bostirmaydi»2. Shuningdek, Jo ‘shon o ‘tmish 
san’atkorlari va olimlarining ko‘pchiligi tasaw uf ahlidan bo'lganini,