Abdulla sher axloqshunoslik

1 Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to ‘plami. Т. 3. Т., 1988, 544 545-b.
2 0 ‘sha manba, 545-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

erishm ay o ‘tish xuddi ham m om ga kirib, yuvinm ay chiqib ketish bilan 
barobar, deydi. D em ak, ulug‘ m utafakkirning fikriga k o ‘ra, h a r bir 
inson bu dunyoda Xudo unga atab n e ’m at sifatida yaratgan fazilatlar 
egasi b o ‘lm og‘i, kom illikka intilm og‘i zaru r, ana o ‘shandagina u o ‘z 
insonlik burchini bajargan, inson degan no m n i oqlagan sanaladi.
Buyuk m utafakkirning «M ahbub ul-qulub» asari, ayniqsa, Tem uriylar 
davri axloqshunosligi taraqqiyotiga k atta hissa q o ‘shdi. U c h qism dan 
iborat bu asarda nafaqat ta s a w u f axloqshunosligi va axloqining, balki 
butun m usulm on Sharqi axloq ilm ining nazariy m uam m olari ko‘tariladi. 
Shuningdek, u p and no m a sifatida ham diq qatg a sazovor. U n d a raiyat 
ahli barcha tabaqalarining odobi, xulqi va axloqiy tam oyillari haqida 
fikr yuritar ekan, Navoiy Suqrot izidan bo rib , q o n u n n i adolat bilan 
aynanlashtiradi: «Z indon ahli — d o ‘zax ahli», — deydi m u tafak kir1. 
Ayni paytda, halol m ehnat bilan kun kechiruvchi dehqonga ulkan saxovat 
egasi, qurt-qum ursqadan tortib, gadoy-u m usofirgacha yem ak berguvchi, 
no w o y -u allofni ish bilan ta ’m inlovchi, darveshlar kachkuliyu m am lakat 
xazinasini to ‘ldiruvchi, barchaga rizq ulashuvchi olijanob jannatiy inson, 
axloqiy nam una sifatida qaraydi: «D ehqonki d o n a sochar, yerni yorm oq 
bila rizq yo‘lin ochar», - deydi sho ir va u n in g q o ‘sh haydayotgan 
paytini O dam A toning holatiga o ‘x sh atad i2.
D ehqo n ga berilgan b unchalik yuksak b ah o g a, d e h q o n ch ilik n in g
boshqa kasblardan yuqori qo'yilishiga sabab shuki, boshqa sohadagi 
odam lardan, deylik, hu n arm an d lard an — ajoyib ashyolar, m e ’m or- 
quruvchilardan — buyuk binolar n echa o ‘n , yuz, hatto m ing yillarga 
yodgor b o ‘lib qoladi va bu yodgorliklar bilan birga ularning nom lari 
uzoq vaqt yashaydi. D ehqonning m eh n ati esa shu jih a td a n m a ’lum
m a’noda fiysabullo chekilgan zahm at: uning m e h n a t m ahsuli yer ustida 
qolmaydi, yerdan paydo bo‘lib, yerga singib ketadi. A m m o uning mahsuli 
bilan inson tirik va dasturxon ochiq.
«M ahbub ul-qulub» da kom il inson m asalasi h a m o ‘ziga xos tarzd a 
o ‘rtaga tashlanadi. N avoiy naqshbandiya sulukining axloqiy talablaridan 
kelib chiqib, o ‘z zam onasi bilan ham nafas b o ‘la oladigan va doim o 
kom illikka intilib yashaydigan insonni axloqiy n a m u n a deb biladi. 
C hunki, har bir inson faqat o ‘z zam onasidagina m avjud va shu mavjudlik 
doirasidagina b iro r ish qilishga qodir; o h , o ‘tm ish z o ‘r edi, oltin davrlar