Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti



Yüklə 0,6 Mb.
səhifə91/248
tarix02.12.2022
ölçüsü0,6 Mb.
#71983
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   248
Abituriyentler ush n Qaraqalpaq tili p ninen qollanba quwat Jare

-shı/-shi qosımtası kóbinese atawısh hám eliklewishlerden feyil jasaydı: awnaqshı, shımshı, tıpırshı, bırshı t.b.

  • -ırqa/-irke, -ırqan/-irken qosımtası atawısh sózlerden feyil jasawshı ónimsiz qosımta. Mısalı: ashırqa, jatırqa, esirke, nazırqan, shimirken, titirken, tańırqan t.b.

  • -ılda/-ilde qosımtaları eliklewish sózlerden feyil jasaydı: jarqılda, jaltılda, jıltılda, qaltılda, selkilde, dirkilde t.b.

    Feyilden feyil jasawshı qosımtalar
    Túbir yamasa dórendi feyillerge feyildiń sóz jasawshı qosımtası jalǵanıp, ekinshi bir buyrıq meyil yamasa feyil dárejeleri jasaladı. Tómendegi qosımtalar arqalı feyilden ekinshi bir feyil jasaladı:

    1. -la/-le, -ta/-te qosımtaları túbir feyillerge jalǵanıp, buyrıq meyil jasaladı: búkle, úrle, sabala, qamala, qarawla, qısta, qımta t.b.

    2. -a/-e, -ı/-i qosımtaları arqalı: bura, óte, dúze, qura, jonı, mıjı, keri, sorı, tinti, sılı t.b.

    3. -na/-ne, -ra/-re qosımtaları túbir feyillerge jalǵanadı: kerne, awna, jayna, túyne, jayra, túyre t.b.

    4. -sı/-si qosımtası -ǵan/-gen formalı kelbetlik feyillerge jalǵanıp, buyrıq mánili dórendi feyil jasaydı: bilgensi, bilmegensi, aytpaǵansı, sezbegensi, kórmegensi t.b.

    5. -mala/-mele, -bala/-bele, -pala/-pele qosımtaları túbir hám dórendi feyillerge jalǵanıp is-háreketi dawamlı buyrıq meyil jasaydı: bastırmala, úymele, julmala, qazbala, órmele, baspala t.b.

    6. -shı/-shi qosımtası jeke siyrek feyillerge ǵana jalǵanadı: shapshı, qaqshı, qırshı t.b.

    7. -ay/-ey qosımtası: qatay, túksirey t.b.

    8. -ǵı/-gi, -qı/-ki qosımtaları da feyilden feyil jasawda siyrek ushırasadı: tolqı, julqı, zıtqı, zıńǵı.

    9. -ǵa/-ge, -qa/-ke qosımtaları da qozǵa, esirke sıyaqlı bir-eki sózden feyil jasaydı.

    Feyil jasawshı qosımtalardıń imlası

    1. Feyil jasawshı qosımtalar túbir sózdiń sońǵı buwınınıń juwan-jińishkeligine qaray juwan hám jińishke túrinde jazıladı. Mısalı: adımla, qarısla, birle, isle, azay, kóbey t.b.

    2. Eger feyil jasawshı -a qosımtası oyın, jıyın, qıyın sıyaqlı sózlerge jalǵansa, sol sózlerdegi ekinshi buwındaǵı ı háribi túsip qalıp jazıladı. Salıstırıń: oyın-oyna, jıyın-jıyna, qıyın-qıyna

    3. Dawıslı sesten baslanǵan -ar/-er, -ir, -ey qosımtaları aq, kók, shók, kóp sıyaqlı sózlerge jalǵanǵanda túbirindegi q, k, p sesleri ǵ, g, b seslerine ózgeredi hám sol ózgergen túrinde jazıladı: aq-aǵar, kók-kóger, shók-shóger, kóp-kóbey.


    Yüklə 0,6 Mb.

    Dostları ilə paylaş:
  • 1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   248




    Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
    rəhbərliyinə müraciət

    gir | qeydiyyatdan keç
        Ana səhifə


    yükləyin